Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn sử dụng Atlát Địa lí Việt Nam trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi Địa lý 12

 do Së Giáo dôc vµ §µo t¹o Bắc giang tæ chøc. Do đó kết quả thi đội tuyển học sinh 
giỏi môn Địa lí 12 cấp tỉnh những năm học trước đây còn chưa cao, điểm thi của học 
sinh thấp.
5. Sự cần thiết phải áp dụng giải pháp sáng kiến: 
 Trong công tác bồi dưỡng Học sinh giỏi môn Địa lí 12 của tỉnh Bắc giang trong 
những năm gần đây, việc rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlát cho HS đã trở thành một yêu 
cầu bắt buộc, nhưng giáo viên và học sinh gặp khó khăn do không có những tài liệu 
hướng dẫn cụ thể, không có các tiết học chính khoá trên lớp để hướng dẫn cho học 
sinh. Chính vì vậy sử dụng thế nào cho phù hợp với đối tượng học sinh là một bài toán 
khó với nhiều giáo viên trong đó có những người làm công tác bồi dưỡng học sinh giỏi 
môn Địa 12. Trước thực trạng nêu trên, giáo viên cần phải xây dựng được phương 
pháp sử dụng Atlát Địa lí Việt Nam phù hợp với mục đích, yêu cầu, đối tượng của 
công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Địa lí 12. 
 Trong nhiều năm làm công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, tôi thường xuyên trăn 
trở, tích cực nghiên cứu để tìm ra phương pháp sử dụng Atlát Địa lí Việt Nam vào 
trong các bài dạy nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và hiệu quả đội tuyển. Thực tế 
khi áp dụng phương pháp khai thác Atlat vào dạy đội tuyển HSG Địa lý 12, đã mang 
lại nhiều kết quả tích cực. Chất lượng đội tuyển học sinh giỏi được nâng lên rõ rệt. 
 Sáng kiến kinh nghiệm "Hướng dẫn sử dụng Atlát Địa lí Việt Nam trong công 
tác bồi dưỡng học sinh giỏi Địa lý 12" nhằm giải quyết những khó khăn và thực hiện 
thành công mục tiêu đã nêu trên.
6. Mục đích của giải pháp sáng kiến 
 Để giải quyết được những khó khăn đã nêu trên cần thực hiện các đồng bộ nhiều 
giải pháp. Cụ thể là:
- Tìm hiểu kĩ đặc điểm của đối tượng nghiên cứu là Atlat Địa lí Việt Nam về nội dung, 
hệ thống kí hiệu, cách biểu hiện đối tượng địa lí...
- Xác định đúng các yêu cầu về kiến thức, kĩ năng của chương trình bồi dưỡng học 
sinh giỏi Địa lí 12. Từ đó xác định phương pháp làm việc hiệu quả với Atlat.
- Tổ chức chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi, đưa các tình huống, các bài tập vận dụng 
để hình thành cho học sinh kĩ năng làm việc với Atlat.
 Trang 2 hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học 
sinh. Đánh giá được tính khả thi và hiệu quả của phương pháp dạy học bằng khai thác 
Atlat trong điều kiện thực tiễn trường THPT Yên Thế. Góp phần tổng kết kinh nghiệm 
của bản thân, chia sẻ, giúp đỡ đồng nghiệp trong việc tìm hiểu và thực hiện đổi mới 
phương pháp dạy học.
7. Nội dung: 
7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến
* Giải pháp 1: 
- Tên giải pháp: Tìm hiểu đặc điểm chung Atlat Địa lý Việt nam.
 - Nội dung: tìm hiểu đặc điểm chung Atlat Địa lý Việt nam bao gồm: bố cục; cách 
trình bày; Khung kiến thức trong 1 trang Atlat trên cơ sở bố trí các đối tượng; Qua bố 
cục Atlat, xây dựng mối liên hệ giữa các trang Atlat, giữa các đối tượng trên Atlat.
- Các bước tiến hành thực hiện giải pháp: Nghiên cứu tài liệu, tìm hiểu nội dung và 
cấu trúc Atlat; Xây dựng sơ đồ cấu trúc Atlat; Xác định mối liên hệ giữa các đối tượng 
thể hiện trên Atlat bằng bản đồ tư duy. Việc thực hiện hệ thống nội dung Atlat Địa lí 
Việt Nam bằng bản đồ tư duy giúp các em có một cách nhìn tổng thể, hoàn chỉnh về 
cuốn Atlat, bước đầu tạo hứng thú, kích thích sự khám phá của các em học sinh.
- Kết quả khi thực hiện giải pháp: Đã bước đầu xây dựng được sơ đồ cấu trúc Atlat 
theo sơ đồ tự duy, phục vụ cho việc khai thác kiến thức từ Atlat.
 Trang 4 Do Atlat được thiết kế để sử dụng cho học sinh của nhiều khối lớp khác nhau, nên 
giáo viên cần nắm chắc được yêu cầu về kĩ năng đối với học sinh do mình giảng dạy 
để đặt ra các yêu cầu rèn kĩ năng phù hợp. Trong ph¹m vi cña s¸ng kiÕn, tôi chỉ xin 
được nêu những yêu cầu về rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlát cho đối tượng là học sinh 
khối 12, nhÊt là các em học sinh giỏi Địa lí 12.
 Đối tượng Kĩ năng cụ thể học sinh cần:
 - Nêu (xác định vị trí), nhận xét sự phân bố của đối tượng.
 - Giải thích ý nghĩa của vị trí địa lí.
 1. Đối với các bản 
 - Xác định quan hệ giữa các đối tượng địa lí.
 đồ trong Atlát
 - Nhận xét đặc điểm (tự nhiên, kinh tế-xã hội) của lãnh thổ.
 - Giải thích sự phân bố của đối tượng địa lí.
 - Từ biểu đồ lập được bảng số liệu. Dựa vào biểu đồ và bảng số 
 liệu nêu nhận xét.
 2. Đối với các biểu - Đọc biểu đồ (tròn, miền, cột, đường...) và rút ra nhận xét.
 đồ trong Atlát - So sánh các biểu đồ và rút ra nhận xét.
 - Phân tích các biểu đồ.
 3. Đối với các - Biết cách đọc, hiểu được nội dung và phân tích để rút ra kết 
 thành phần khác luận về đặc điểm đối tượng địa lí tự nhiên hay dân cư - kinh tế, 
 trong Atlát (tranh các đặc điểm một địa phương, tình hình phát triển và phân bố 
 ảnh, lát cắt, các của các ngành, các vùng kinh tế.
 bảng chỉ dẫn địa lí, - Kết hợp với các thành phần khác để giải quyết các tình huống, 
 chú thích) các bài tập địa lí cô thÓ. 
- Các bước tiến hành thực hiện giải pháp: Nghiên cứu tài liệu, tổng kết kinh nghiệm 
qua tài liệu, tìm hiểu nội dung và cơ sở lí luận về phương pháp dạy học sinh giỏi trên 
cơ sở khai thác Atlat Địa lý Việt nam.
- Kết quả khi thực hiện giải pháp: Đã tìm hiểu, hệ thống được một số cơ sở lí luận 
quan trọng của phương pháp dạy học sinh giỏi qua việc khai thác Atlat bao gồm: Đặc 
 Trang 6 Ngày tháng Nơi công tác Chức Trình Nội dung công 
Số TT Họ và tên
 năm sinh danh độ CM việc hỗ trợ
 hạng III
 GV 
 Hoàng Thị THPT Cử Nhận xét, phản 
 2 1981 THPT 
 Duyên Yên Thế nhân hồi về sáng kiến.
 hạng III
 + Bước 3: Thực nghiệm sư phạm
 Sử dụng kế hoạch dạy học đã xây dựng vào giảng dạy đội tuyển học sinh giỏi 
 Địa lý 12 của trường THPT Yên thế các năm 2019-2020 và 2020-2021.
 + Bước 4: Đánh giá tính khả thi của phương pháp, đánh giá hiệu quả của phương 
 pháp. Tổ chức rút kinh nghiệm sau khi áp dụng sáng kiến.
 Đánh giá tính khả thi của phương pháp, đánh giá hiệu quả của phương pháp. Ở 
 phần này để đánh giá hiệu quả dạy học sinh giỏi phân tích Atlat, tác giả sử dụng kết 
 quả dự thi HSG cấp tỉnh của năm học 2019-2020 và 2020-2021 (sau khi áp dụng giải 
 pháp) so với kết quả dự thi HSG cấp tỉnh của năm học 2017-2018 và 2018-2019 (trước 
 khi áp dụng giải pháp).
 Sau khi hoàn thành nội dung 03 giải pháp đưa ra, tôi cùng các đồng nghiệp áp 
 dụng sáng kiến trong giảng dạy HSG Địa lý 12 theo các bước đã trình bày để tiếp tục 
 hoàn thiện, phát triển Sáng kiến áp dụng cho việc giảng dạy của giáo viên và học tập 
 của học sinh tại trường THPT Yên Thế trong những năm học tiếp theo.
 - Kết quả khi thực hiện giải pháp: Sau quá trình thực hiện và tổng kết, rút kinh nghiệm 
 tác giả đã đạt được kết quả như sau:
 Xây dựng được định hướng dạy học theo phương pháp khai thác Atlat Địa lý 
 Việt nam cho đội tuyển HSG Địa lý 12. 
 (Chi tiết tại phụ lục số 2)
 Đã sử dụng kế hoạch dạy học sinh giỏi khai thác Atlat vào giảng dạy thực tiễn 
 tại trường THPT Yên Thế (đội tuyển HSG Địa lý 12 năm học 2019-2020 và đội tuyển 
 HSG Địa lý năm học 2020-2021), nhận được phản hồi tích cực từ đồng nghiệp và học 
 sinh: Phương pháp dễ áp dụng, phù hợp với điều kiện thực tiễn trường THPT Yên Thế, 
 Trang 8 3 Hoàng Anh Văn 16,50 Ba
BẢNG 2: BẢNG SỐ LIỆU THỐNG KÊ KẾT QUẢ ĐỘI TUYỂN HSG CẤP TỈNH 
MÔN ĐỊA LÝ 12 SAU KHI ÁP DỤNG GIẢI PHÁP
 STT HỌ VÀ TÊN ĐIỂM THI HSG ĐẠT GIẢI GHI CHÚ
 NĂM HỌC 2019-2020
 1 Đỗ Thị Bạch Dương 18,25 Nhất
 2 Hoàng Hải Hà 17,45 Nhì
 3 Nguyễn Thị Vân 17,25 Nhì
 NĂM HỌC 2020-2021
 1 Hà Thị Lan 18,50 Nhất
 2 Lưu Thị Lan Anh 15,95 Ba
 3 Phạm Minh Nguyệt 16,40 Ba
 Qua bảng 1, cho thấy trước khi áp dụng giải pháp, điểm thi của đội tuyển HSG 
Địa lý 12 trường THPT Yên thế có khả quan nhưng chưa vượt trội, đặc biệt còn bị mất 
điểm trong khi hoàn thiện các câu hỏi khai thác Atlat Địa lý Việt nam. Điều đó dẫn 
đến kết quả thi HSG không nổi bật, không như mong muốn.
 Qua bảng 2, cho thấy điểm thi HSG của các em học sinh đã được cải thiện rõ 
rệt. Học sinh được học cách khai thác Atlat Địa lý Viêt nam bài bản, khoa học, phục 
vụ tích cực cho quá trình làm bài thi HSG cấp tỉnh. Trong hai năm học 2019-2020 và 
2020-2021, đội tuyển HSG Địa lý THPT Yên thế đều có giải nhất, điều đó khẳng định 
vị trí thứ hạng của công tác mũi nhọn HSG, đồng thời khẳng định hiệu quả của việc 
hướng dẫn học sinh khai thác Atlat Địa lý Việt nam vào quá trình học và thi HSG cấp 
tỉnh do Sở giáo dục và đào tạo Bắc giang tô chức. 
7.2. Thuyết minh về phạm vi áp dụng sáng kiến: 
 Trang 10 điểm phổ biến trong học sinh là sự h¹n chế về kỹ năng sử dụng atlat §Þa lÝ ViÖt Nam, 
đồng thời giúp các em có được phương pháp làm việc với atlat §Þa lÝ ViÖt Nam một 
cách tích cực nhất trong quá trình học tập. Khi có kĩ năng làm việc với Atlát các em có 
thể tự học rất tốt. Nhờ đó công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn Địa lí 12 của trường 
THPT Yên thế trong những năm qua đã có tiến bộ rất nhiều, học sinh tham gia dự thi 
đều có kĩ năng về Atlat tốt, làm bài thi chắc chắn, chính xác. 
* Cam kết: Tôi xin cam đoan những nững điều khai trên là trung thực, đúng sự thật và 
không sao chép hoặc vi phạm bản quyền.
 XÁC NHẬN CỦA TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
 TRƯỜNG THPT YÊN THẾ
 TRẦN NGỌC ĐIỂN
 PHỤ LỤC SỐ 1
 MỘT SỐ VẤN ĐỀ KHI SỬ DỤNG ATLAT DẠY HSG ĐỊA LÝ 12.
 Atlát Địa lí Việt Nam (Do công ti Bản đồ và Tranh ảnh Giáo dục-Nhà xuất bản Giáo 
dục ấn hành) được coi là bản đồ giáo khoa địa lí để bàn, là một tập hợp có hệ thống 
các bản đồ địa lí được sắp xếp một cách khoa học, phục vụ cho mục đích dạy học, có 
hình thức trình bày đẹp, chất lượng in tốt, màu sắc đẹp, giá cả hợp lý. Atlát Địa lí Việt 
Nam có tính thống nhất cao về cơ sở toán học, nội dung và bố cục bản đồ khá phù hợp 
với chương trình học tập địa lý lớp 12. Phép chiếu hình, tỉ lệ và nội dung bản đồ trong 
mỗi trang atlát phù hợp với nhau để học sinh dễ so sánh, chồng xếp bản đồ. Ngoài ra 
các phép chiếu hình của bản đồ trong Atlát cũng đồng nhất với các bản đồ giáo khoa 
treo tường tương ứng. 
 Trang 12 Thứ hai: Không có các tiết học chính khoá trên lớp để giáo viên hướng dẫn học sinh 
cách khai thác Atlat.
 Thứ ba: Atlát Địa lí Việt Nam được thiết kế để sử dụng chung cho 2 đối tượng: cả 
học sinh ôn thi THPT theo chương trình đại trà và chương trình bồi dưỡng học sinh 
giỏi. Chính vì vậy sử dụng thế nào cho phù hợp với đối tượng học sinh là việc khó với 
nhiều giáo viên trong đó có những người bồi dưỡng học sinh giỏi môn Địa 12.
 Thứ tư: Nhiều giáo viên và học sinh chưa có phương pháp và kĩ năng sử dụng đúng 
như: chưa nắm được phương pháp thể hiện bản đồ sử dụng trong quyển Atlat, chưa 
nắm được vấn đề chung nhất của Atlat, không khai thác theo trình tự khoa học và đặc 
biệt chưa biết huy động, kết hợp các kiến thức đã học trong sách giáo khoa vào việc 
tìm ra mối liên hệ giữa các trang trong quyển Atlat để khai thác một cách có hiệu quả 
nhất. Khi làm bài thi, học sinh thường cho rằng bản thân làm bài tốt, làm đủ ý. Nhưng 
đến khi biết kết quả lại không như mong muốn, chủ yếu do việc phân tích Atlat không 
đúng trình tự, còn thiếu ý hoặc không chi tiết
 Vì những khó khăn trên nên việc sử dung Atlát trong công tác bồi dưỡng học sinh 
giỏi chưa được chú trọng, chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. Giáo viên chưa có 
những kĩ năng, phương pháp và kinh nghiệm đầy đủ, cần thiết để hướng dẫn học sinh 
bài bản, chính xác và khoa học. Từ đó học sinh cũng chưa thấy được tầm quan trọng 
của Atlat đối với quá trình học và tự học của mình, chưa có kĩ năng sử dụng, khai thác 
Atlat hiệu quả. Đó là một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến kết quả học 
tập hạn chế nhất là trong kì thi chọn học sinh giỏi cấp Tỉnh do Sở Giáo dục và Đào tạo 
Bắc giang tổ chức . Do đó kết quả thi đội tuyển học sinh giỏi môn Địa lí 12 cấp tỉnh 
những năm học trước đây còn chưa cao, điểm thi của học sinh thấp.
 Trước thực trạng nêu trên, giáo viên cần phải xây dựng được phương pháp sử dụng 
Atlát Địa lí Việt Nam phù hợp với mục đích, yêu cầu, đối tượng của công tác bồi 
dưỡng học sinh giỏi môn Địa lí 12. Sáng kiến kinh nghiệm "Hướng dẫn sử dụng 
Atlát Địa lí Việt Nam trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi Địa lý 12" nhằm giải 
quyết những khó khăn và thực hiện thành công mục tiêu đã nêu trên.
 Trang 14