Sáng kiến kinh nghiệm Hệ thống bài tập chủ đề Năng lượng hóa học: Enthalpy tạo thành và biến thiên Enthalpy của phản ứng hóa học – Hóa học 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực

 SỞ GD & ĐT NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT QUỲNH LƯU 1 
 ===    === 
Đề tài: 
 HỆ THỐNG BÀI TẬP CHỦ ĐỀ NĂNG LƯỢNG HÓA HỌC: 
 ENTHALPY TẠO THÀNH VÀ BIẾN THIÊN ENTHALPY 
 CỦA PHẢN ỨNG HÓA HỌC – HÓA HỌC 10 THPT THEO 
 ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 
 LĨNH VỰC: HÓA HỌC 
 Tác giả: HOÀNG THỊ NGUYỆT – THPT Quỳnh Lưu 1 
 Tổ : Tự nhiên 
 Số điện thoại : 0977761496 
 NHỮ THỊ NGỌC HÀ – THPT Quỳnh Lưu 1 
 Tổ : Tự nhiên 
 Số điện thoại : 0979963887 
 Năm học: 2022 – 2023 
 III. HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƯƠNG NĂNG LƯỢNG HÓA HỌC – HÓA 
 18 
HỌC 10 THEO ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC 
1. Kiến thức chung về năng lượng phản ứng 18 
1.1. Phản ứng tỏa nhiệt, phản ứng thu nhiệt 18 
1.2. Biến thiên enthalpy của phản ứng 18 
1.3. Nhiệt tạo thành 18 
1.4. Năng lượng liên kết 18 
2. Cách tính biến thiên enthalpy 18 
2.1. Tính theo năng lượng liên kết 18 
2.2. Tính theo nhiệt tạo thành 19 
3. Xây dựng bài tập luyện tập 19 
4. Đề kiểm tra đánh giá kết quả thực nghiệm 38 
IV. KHẢO SÁT SỰ CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI PHÁP 
ĐƯỢC ĐỀ XUẤT 
1. Mục đích khảo sát 41 
2. Nội dung và phương pháp khảo sát 41 
2.1. Nội dung khảo sát 41 
2.2. Phương pháp khảo sát và thang đánh giá 42 
3. Kết quả khảo sát 42 
3.1. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp đã được đề xuất 42 
3.2. Kết quả khảo sát tính khả thi của các giải pháp đã được đề xuất 44 
3.3. Nhận xét về tính cấp thiết, tính khả thi của các giải pháp đã đề ra 48 
PHẦN III. KẾT LUẬN 49 
I. QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 49 
II. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI 49 
III. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT 49 BẢNG CHỮ VIẾT TẮT 
 Nội dung Viết tắt 
 Chương trình CT 
 Giáo dục phổ thông GDPT 
Trung học phổ thông THPT 
 Giáo viên GV 
 Học sinh HS 
 Sách giáo khoa SGK 
 Khoa học tự nhiên KHTN 
 Khoa học xã hội KHXH giáo dục học luôn cho rằng, chương trình học của chúng ta thiên về lý thuyết hàn 
lâm, ít có ứng dụng trong thực tế thì đây là nội dung gắn kết được Hóa học với thực 
tế. Nắm vững được kiến thức chương này, học sinh sẽ trình bày được khái niệm phản 
ứng tỏa nhiệt, phản ứng thu nhiệt, cách tính hiệu ứng nhiệt của phản ứng, từ đó nhận 
biết và đề xuất được nhiều ứng dụng trong sản xuất, sinh hoạt hàng ngày và trong 
đời sống. 
 Việc đổi mới căn bản toàn diện giáo dục không phải chỉ ở vấn đề dạy học mà 
còn đổi mới cả quá trình kiểm tra đánh giá học sinh, trong đó có sự thay đổi rất lớn 
về nội dung câu hỏi và cách đặt câu hỏi. Các câu hỏi chú trọng đến ứng dụng và thực 
tế. Lời dẫn của các câu hỏi cũng nhiều thông tin hơn. 
 Như các lí do đã trình bày ở trên, để giúp giáo viên và học sinh thực hiện dạy 
học tốt nội dung Năng lượng hóa học và để giáo viên và học sinh thay đổi cách dạy, 
cách kiểm tra đánh giá truyền thống, chúng tôi đã xây dựng hệ thống bài tập về nội 
dung này và chọn đề tài: “Hệ thống bài tập chủ đề Năng lượng hóa học: Enthalpy 
tạo thành và biến thiên Enthalpy của phản ứng hóa học – Hóa học 10 THPT 
theo định hướng phát triển năng lực” làm đề tài sáng kiến kinh nghiệm cho mình. 
II. ĐÓNG GÓP VÀ TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI 
 Môn Hóa học ở chương trình phổ thông hình thành và phát triển ở học sinh 
năng lực hóa học bao gồm các năng lực thành phần sau: Năng lực nhận thức hóa 
học; năng lực tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ hóa học; năng lực vận dụng 
kiến thức, kỹ năng đã học. Trong đó, năng lực nhận thức hóa học được thể hiện qua 
khả năng nhận thức được các kiến thức cơ sở về cấu tạo chất, các quá trình hóa học, 
các dạng năng lượng và bảo toàn năng lượng, một số chất hóa học cơ bản và chuyển 
hóa hóa học, một số ứng dụng của hóa học trong đời sống và sản xuất. Nội dung 
chương Năng lượng hóa học nhằm phát huy năng lực nhận thức hóa học của học 
sinh. Các bài kiểm tra môn Hóa cũng sẽ chuyển dần từ những bài tập và câu hỏi nặng 
về tính toán nhưng không thực tế sang các bài tập mang bản chất Hóa học hơn và 
thực tế hơn. Nếu xây dựng được hệ thống bài tập về chủ đề Năng lượng hóa học 
thành công có thể mang lại nhiều ý nghĩa thực tế cho cả giáo viên và học sinh trong 
việc đổi mới dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Thứ nhất, tài liệu về nội 
dung này rất ít, thậm chí đối với chương trình THPT hiện nay là hầu như chưa có. 
Thứ hai, hệ thống bài tập được xây dựng theo định hướng phát triển năng lực nên 
cách đặt vấn đề sẽ rất khác, phù hợp với xu thế ra đề của các trường đại học hiện 
nay. Thứ ba, đề tài góp phần nâng cao khả năng nhận thức của giáo viên và học sinh 
về nội dung trên. Vì vậy, vấn đề trong đề tài này thực sự là vấn đề mới và cần thiết 
của bộ môn Hóa học THPT nói riêng và ngành giáo dục và đào tạo nói chung. 
 2 
 Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã quyết định ban hành nghị quyết số 29-
NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào 
tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường 
định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Nghị quyết này đặt nền móng 
cho hàng loạt các cải cách, thay đổi những năm về sau, trong đó tiêu biểu nhất là 
chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2018, với lộ trình triển khai từ năm 2020 
đến năm 2025. Đây được xem như một “cam kết” của nhà nước Việt Nam nhằm 
“bảo đảm chất lượng của cả hệ thống và từng cơ sở giáo dục phổ thông”. 
 Với sự ra đời của chương trình giáo dục phổ thông mới, hệ thống giáo dục Việt 
Nam có nhiều sự thay đổi, chuyển biến, đánh dấu lần đầu tiên sau năm 1975, mọi tổ 
chức, cá nhân trong xã hội đều có thể tham gia biên soạn sách giáo khoa. Quá trình 
triển khai chương trình bước đầu nhìn chung đạt được một số hiệu quả nhất định. 
Song, những trở ngại chủ quan và khách quan, bao gồm sự bùng phát của Đại dịch 
COVID-19; độc quyền sách giáo khoa; việc tinh giản, thanh lọc bộ máy giáo dục; 
chênh lệch trình độ giữa đội ngũ giáo viên và những khó khăn trong việc lựa chọn 
tổ hợp môn cho chương trình giáo dục định hướng nghề nghiệp đã đặt ra nhiều thách 
thức lớn cho cả quá trình cải cách. 
2. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực 
 Môn Hóa học hình thành, phát triển ở học sinh năng lực hóa học; đồng thời góp 
phần cùng các môn học, hoạt động giáo dục khác hình thành, phát triển ở học sinh 
các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung, đặc biệt là thế giới quan khoa học; hứng 
thú học tập, nghiên cứu; tính trung thực; thái độ tôn trọng các quy luật của thiên 
nhiên, ứng xử với thiên nhiên phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững; khả năng 
lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của 
bản thân. 
 Phát triển phẩm chất, năng lực chung và năng lực đặc thù được thể hiện thông 
qua nội dung dạy học hóa học. Theo đó, nội dung vừa là mục tiêu, vừa là phương 
tiện hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực. Phẩm chất và năng lực vừa là 
đầu ra của chương trình môn Hóa học vừa là điều kiện để học sinh tự học, tự khám 
phá chiếm lĩnh hiệu quả kiến thức hóa học. 
2.1. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất chủ yếu và đóng góp của môn Hóa học trong 
việc bồi dưỡng phẩm chất cho học sinh 
 Môn Hóa học góp phần hình thành và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ 
yếu đó là: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm. 
 Thông qua việc tổ chức các hoạt dộng học tập, giáo viên giúp học sinh hình 
thành và phát triển thế giới quan khoa học, rèn luyện tính trung thực, tình yêu lao 
động và tinh thần trách nhiệm; dựa vào các hoạt động thực nghiệm, thực hành, đặc 
 4 
 Bảng 1: Bảng mô tả các biểu hiện cụ thể của năng lực hóa học 
 Thành phần năng lực Biểu hiện 
Nhận thức hóa học Nhận thức được các kiến thức cơ sở về cấu tạo chất; 
 các quá trình hóa học; các dạng năng lượng và bảo 
 toàn năng lượng; một số chất hóa học cơ bản và 
 chuyển hóa hóa học; một số ứng dụng của hóa học 
 trong đời sống và sản xuất. Các biểu hiện cụ thể: 
 - Nhận biết và nêu được tên của các đối tượng, sự 
 kiện, khái niệm hoặc quá trình hóa học. 
 - Trình bày được các sự kiện, đặc điểm, vai trò của 
 các đối tượng, khái niệm hoặc quá trình hóa học. 
 - Mô tả được đối tượng bằng các hình thức nói, viết, 
 công thức, sơ đồ, biểu đồ, bảng. 
 - So sánh, phân loại, lựa chọn được các đối tượng, 
 khái niệm hoặc quá trình hóa học theo các tiêu chí 
 khác nhau. 
 - Phân tích được các khía cạnh của các đối tượng, 
 khái niệm hoặc quá trình hóa học theo logic nhất định. 
 - Giải thích và lập luận được về mối quan hệ giữa 
 các đối tượng, khái niệm hoặc quá trình hóa học (cấu 
 tạo – tính chất, nguyên nhân – kết quả,). 
 - Tìm được từ khóa, sử dụng được thuật ngữ khoa 
 học, kết nối được thông tin theo logic có ý nghĩa, lập 
 được dàn ý khi đọc và trình bày các văn bản khoa học. 
 - Thảo luận, đưa ra được những nhận định phê phán 
 có liên quan đến chủ đề. 
Tìm hiểu thế giới tự Quan sát, thu thập thông tin; phân tích, xử lý số liệu; 
nhiên dưới góc độ hóa giải thích; dự đoán được kết quả nghiên cứu một số sự 
học vật, hiện tượng trong tự nhiên và đời sống. Các biểu 
 hiện cụ thể: 
 - Đề xuất vấn đề: Nhận ra và đặt được các câu hỏi 
 liên quan đến vấn đề ; phân tích được bối cảnh để đề 
 xuất vấn đề; biểu đạt được vấn đề. 
 6 
 3. Yêu cầu cần đạt chương Năng lượng hóa học – Hóa học 10. 
 Tại Phụ lục I Khối lượng kiến thức môn hoá học ban hành kèm theo Thông tư 
15/2022/TT-BGDĐT (Có hiệu lực từ 24/12/2022) quy định nội dung và yêu cầu kiến 
thức môn hoá học về năng lượng hóa học trong chương trình trung học phổ thông 
như sau: 
 TT Nội dung Yêu cầu cần đạt 
 6 Phản ứng tỏa nhiệt, thu nhiệt - Trình bày được khái niệm phản ứng tỏa 
 nhiệt, thu nhiệt. 
 - Lấy được ví dụ trong thực tiễn. 
 Biến thiên enthalpy của phản - Nêu được khái niệm điều kiện chuẩn, 
 o
 ứng hóa học enthalpy tạo thành (nhiệt tạo thành) ∆fH 298. 
 - Tính được ∆rH°298 của một phản ứng dựa 
 vào bảng số liệu nhiệt tạo thành cho sẵn, vận 
 dụng công thức: 
 ∆rH°298 = Ʃ ∆fH°298 (sp) - Ʃ ∆fH°298 (cđ) 
 Từ yêu cầu cần đạt trên, giáo viên xây dựng mục tiêu học tập của chương như 
sau: 
3.1. Mục tiêu chung 
 Góp phần phát triển cho học sinh năng lực hợp tác, năng lực tự học, năng lực 
giải quyết vấn đề và sáng tạo thông qua việc tổ chức dạy học hợp tác theo nhóm, dạy 
học giải quyết vấn đề, phương pháp trực quan và sử dụng bài tập hóa học có nội 
dung gắn với thực tiễn. 
3.2. Mục tiêu cụ thể 
 Phát triển năng lực hóa học cho học sinh, bao gồm: 
- Nhận thức hóa học: 
 + Trình bày được khái niệm phản ứng tỏa nhiệt, phản ứng thu nhiệt; điều kiện 
chuẩn (áp suất 1 bar và thường chọn nhiệt độ 25oC hay 298 K); enthalpy tạo thành 
chuẩn (nhiệt tạo thành) ∆fH°298 ; biến thiên enthalpy (nhiệt phản ứng) của phản ứng 
∆rH°298. 
 + Nêu được ý nghĩa của dấu và giá trị ∆rH°298. 
 + Tính được ∆rH°298 của một phản ứng dựa vào bảng số liệu năng lượng liên 
kết, nhiệt tạo thành cho sẵn, vận dụng công thức: 
 ∆rH°298 = Ʃ Eb (cđ) - Ʃ Eb (sp) 
 ∆rH°298 = Ʃ ∆fH°298 (sp) - Ʃ ∆fH°298 (cđ) 
 8