Sáng kiến kinh nghiệm Giải pháp xây dưng hệ thống các dạng câu hỏi - Bài tập phần nội tiết trong thi HSGQG

 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
 Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
 THUYẾT MINH MÔ TẢ GIẢI PHÁP
 VÀ KẾT QUẢ THỰC HIỆN SÁNG KIẾN
 1. Tên sáng kiến :
“ Giải pháp xây dưng hệ thống các dạng câu hỏi -bài tập phần nội tiết trong thi HSQG’’
 2. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 15/09/2023
 3. Các thông tin cần bảo mật (nếu có): Không.
 4. Mô tả các giải pháp cũ thường làm (Nêu rõ tên giải pháp, tình trạng và nhược
điểm, hạn chế của giải pháp cũ): Hiện nay, các câu hỏi phần nội tiết đặc biệt là câu hỏi trong 
các kì thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế thường sử dụng các biểu đồ để hiển thị các dữ liệu 
nghiên cứu một cách dễ hiểu, trực quan. Tuy nhiên nếu không được trang bị kiến thức, nhiều 
học sinh sẽ lúng túng, cảm thấy khó hiểu khi bắt gặp các dạng bài tập có biểu đồ, số liệu. Do 
đó, chúng tôi chọn đề tài “Xây dựng hệ thống các dạng câu hỏi -bài tập phần nội tiết trong thi 
HSGQG” nhằm giúp học sinh hiểu hơn về các dạng câu hỏi về phần nội tiết.
 5..Sự cần thiết phái áp dụng giải pháp : xuất phát từ thực tiễn việc tổ chức dạy học phát 
triển năng lực học sinh thông qua việc khai thác kênh hình, bảng biểu
6. Mục đích của giải pháp sáng kiến (Nêu rõ mục đích khắc phục các nhược điểm của giải 
pháp cũ hoặc mục đích của giải pháp mới do mình tạo ra): 
- Xác định Nội dung kiến thức thuộc phần nội tiết .
- Xây dựng được các câu hỏi liên quan
- Tạo hứng thú cho học sinh trong việc học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
7. Nội dung:
 7.1. Thuyết minh giải pháp mới hoặc cải tiến 
- Tên giải pháp: ” Giải pháp xây dựng hệ thống câu hỏi-bài tập phần nội tiết trong thi 
HSGQG”
 - Kết quả khi thực hiện giải pháp: 
 Xây dựng được 01 sáng kiến:” Giải pháp xây dựng hệ thống câu hỏi-bài tập phần nội tiết 
trong thi HSGQG”
 + Số trang: 35 trang
 Chúng tôi tiến hành chọn 2 lớp 11 Sinh của năm học 2022-2023 (K31) và 11 Sinh năm 
2023-2024 (K32) trong đó 1 lớp thực nghiệm (TN) và 1 lớp đối chứng (ĐC) có số lượng, chất 
lượng, trình độ kiến thức và năng lực tư duy của học sinh như nhau. 
 Trong quá trình thực nghiệm chúng tôi kết hợp với các giáo viên dạy môn sinh 
học trong trường thảo luận thống nhất nội dung, phương pháp giảng dạy. Kết quả thu 
được trong bảng như sau:
 Bài Tổng 5-6 7-8 9 -10
 < 5
 KT Lớp số 
 12 Sinh ( 11 HS SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ SL Tỉ lệ
 Sinh) % % % %
Số 1 K31 35 0 0 02 6 27 77 6 17
 K32 35 0 0 0 0 21 60 14 40
 35 0 0 02 6 26 74 7 20
 K31
Số 2
 K32 35 0 0 0 0 25 71 10 29
 2 PHỤ LỤC II: NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ
CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
I.1.CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI
Cơ thể sinh vật là một khối thống nhất, các cơ quan hoạt động phối hợp nhịp nhàng vì có sự 
liên hệ mật thiết với nhau thông qua hệ thần kinh và nội tiết
Hệ thống nội tiết trong cơ thể gồm có các tuyến nội tiết và các tế bào tiết
 hoocmôn. Mỗi tuyến nội tiết hay cơ quan nội tiết ,tiết ra các hoocmôn riêng và tác dụng của 
từng hoocmôn rất khác nhau và phức tạp. Vì vậy việc ghi nhớ và vận dụng vào để trả lời các 
câu hỏi liên quan đến phần nội tiết trong các kỳ thi là rất khó
 Để giúp cho học sinh có những kiến thức đầy đủ, khái quát nhất và dễ ghi nhớ nhất về phần 
nội tiết – sinh sản chúng tôi đã xây dựng chuyên đề này
I.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
Trong quá trình giảng dạy ở các lớp chuyên Sinh và bồi dưỡng HSGQG nhiều năm . Khi dạy 
về phần nội tiết – sính sản trong chuyên đề SLĐV học sinh rất khó nhớ, khả năng vận dụng để 
trả lời các câu hỏi liên quan kém
Thực tế nhiều năm gần đây các câu hỏi có liên quan đến nội tiết- sinh sản được đề cập rất 
nhiều các các kỳ thi chọn HSGQG, chọn HS tham dự kỳ thi vào đội tuyển thi Sinh học quốc 
tế
CHƯƠNG II. KHÁI QUÁT VỀ TUYẾN NỘI TIẾT-HOOCMÔN
II.1.Khái niệm về tuyến nội tiết
-Cơ thể đa bào khoảng cách giữa các nhóm tế bào càng tăng, sự liên lạc càng khó khăn. Để 
đảm bảo tính thống nhất trong nội bộ cơ thể bên cạnh hệ thần kinh còn có hệ thông tin phối 
hợp nhau bằng con đường hóa học qua nước, ngoại bào và máu hệ nội tiêt
-Các tuyến nội tiết chính và các cơ quan tiết hoocmôn trong cơ thể :
+ Tuyến yên, tuyến giáp, tuyến cận giáp, tuyến thượng thận, đảo tụy, buồng trứng, tinh hoàn, 
nhau thai
+ cơ quan tiết hoocmôn: tim, gan, thận, dạ dày....
 4 + Tế bào gan với thụ thể beta có tác dụng phân cắt glycogen và giải phóng glucose từ tế bào, 
ở tế bào đích là mạch máu cơ vân cũng là thụ thể beta nhưng adrênalin lại có tác dụng giãn 
mạch, ở mạch máu máu ruột với thụ thể α, adrenalin có tác dụng co mạch.
 Fig. 45-8-2
 Same receptors but different
 intracellular proteins (not shown)
 Different receptors
 Epinephrine Epinephrine Epinephrine
  receptor  receptor receptor
 Glycogen
 deposits
 Vessel Vessel
 Glycogen dilates.
 breaks down constricts.
 and glucose
 is released.
 (a) Liver cell (b) Skeletal muscle (c) Intestinal blood
 blood vessel vessel
- Trong một số trường hợp, một hoocmôn nhất định có tác dụng khác nhau ở các loài khác 
nhau: Ví dụ tiroxin ở người, ếch, ở các động vật có xương sống khác có tác dụng điều hòa 
chuyển hóa . Tuy nhiên ở ếch có thêm một tác dụng là kích thích rụng đuôi nòng nọc
II.2.2.Bản chất của hoocmon
Hoocmôn có bản chất là steroit Hoocmôn có bản chất nonsteroit ( các 
 prôtêin, peptit)
Hòa tan trong lipit, đi qua màng tế bào, được Hòa tan trong nước, không khuếch tán qua 
vận chuyển trong máu nhờ prôtêin mang vừa màng tế bào, vận chuyển trong máu không 
giúp vận chuyển, vừa bảo vệ tránh bị phân cần prôtêin mang
hủy bởi các yếu tố môi trường Ví dụ: hầu hết các hoocmôn của tuyến yên
Ví dụ: các hoocmon tuyến sinh dục
 Protêin Steroit
 6 cAMP Hoạt hóa gen
 Fig. 45-5-2
 Water- Fat-soluble
 soluble hormone
 hormone
 Transport
 protein
 Signal receptor
 TARGET OR
 CELL Signal
 receptor
 Cytoplasmic
 response Gene
 regulation
 Cytoplasmic
 response Gene
 regulation
 (a) NUCLEUS (b)
II.2.4.Cơ chế bài tiết hoocmon
II.2.4.1.Điều hòa ngược âm tính
Giải thích: khi nồng độ hoocmon tuyến đích tăng lên có tác dụng ức chế tuyến chỉ huy giảm 
bài tiết hoocmôn tuyến chỉ huy, ngược lại nếu nồng độ hoocmon tuyến đích giảm sẽ có tác 
dụng kích thích tuyến chỉ huy làm tăng bài tiết hoocmon tuyến chỉ huy
 8 tuyến giáp tăng tiết tiroxin nhưng do thiếu iot nên tuyến giáp hoạt động mạnh tăng tiết 
 dịch phình to
 Kết quả thiếu tiroxin, chuyển hóa kém chịu lạnh kém, sinh trưởng – phát triển kém, tế 
 bào thần kinh phát triển không bình thường, não ít nếp nhăn. 
 II.2.4.2.Điều hòa ngược dương tính 
 Sự tăng nồng độ các hoocmon tuyến đích là tín hiệu làm tăng tiết các hoocmon kích thích 
 của tuyến chỉ huy
 . Kết quả là nồng độ hoocmon tuyến đích tiếp tục tăng thêm
 KT
 Môi trường-- đại não, vỏ não
 Vùng dưới đồi
 Tuyến chỉ huy
 (+) (+)
 Tuyến đích
 (+)
 Hoocmon trong máu tăng
Ví dụ: Trong nửa đầu của chu kỳ kinh nguyệt, vào giai đoạn gần ngày rụng trứng, sự gia tăng 
nồng độ estrogen đã kích thích vùng dưới đồi tăng tiết ra GnRH, kích thích tuyến yên tiết 
FSH và LH làm cho nồng độ FSH và LH tăng nhanh gây ra hiện tượng rụng trứng.
*Sơ đồ quá trình điều hòa sản suất giao tử cái
 vùng dưới đồi
 GnRH
 Tuyến yên
 (+) FSH/LH
 (-)
 buồng trứng 
 Estrôgen và
 Prôgestêron 
 Tử cung
CHƯƠNG III. CÁC TUYẾN NỘI TIẾT VÀ CÁC CƠ QUAN NỘI TIẾT
III.1. Tuyến yên chi phối hầu hết các tuyến nội tiết khác
 10 Hình 8: Tuyến yên
III.2.Tóm tắt tác dụng của các hoocmôn 
Tuyến- cơ Tên hoocmon Bản chất Kiểu tác Tác dụng
quan tiết động
Hoocmoon TRH nonsteroit dicyglycerol Thúc đẩy tiết tuyến yên tiết 
vùng giải TSH , PRL
phóng CRH nonsteroit Thúc đẩy tuyến yên tiết 
Thuỳ trước ACTH
tuyến yên GnRH nonsteroit Thúc đẩy tuyến yên tiết 
 FSH và LH
 GnRH nonsteroit Thúc đẩy tiết GH
Thuỳ trước GnIH nonsteroit Kìm hãm tiết GH
tuyến yên GH protêin cAMP Hệ xương ( thông qua gan) 
 thúc đẩy tăng trưởng
 Tác dụng làm dài xương ( 
 khi mô sụn ở đầu xương 
 không còn nữa thì xương 
 không dài thêm được)
 - Tác dụng làm dài xương , 
 tác dụng này được thể hiện 
 ngay cả khi cơ thể trưởng 
 thành đặc biệt với các 
 xương dẹt như xương hàm, 
 xương sọ, xương nhỏ như 
 xương bàn tay, bàn chân
 Tăng tổng hợp protêin (đặc 
 biệt ở cơ), tăng phân giải 
 lipit, tăng dự trữ glicogen
 FSH glicoprotêin cAMP Nữ: phát triển bao noãn, 
 tiết estrogen
 12 -
Tuyến tùng Melatonin axit amin cAMP Liên quan đến nhịp sinh 
 học
Tuyến Vỏ Lớp cầu tiết Steroid hoạt hóa gen thúc đẩy tái hấp thu Na+ và 
 aldosteron thải K+, duy trì huyết áp và 
thượng thể tích máu 
 thận
 Lớp sợi tiết Steroid hoạt hóa gen tăng đường máu, tăng hấp 
 hoocmon thu Na+ và tăng thải K+ ở 
 coocticoit thận
 đường và 
 khoáng
 Lớp lưới tiết Steroid hoạt hóa gen giúp hình thành tinh trùng, 
 adrogen tăng phát triển và duy trì 
 các đặc điểm nam tính thứ 
 phát
 Phần tiết adrenalin và các axit amin cAMP tăng đường máu, tăng 
 tủy noadrenalin chuyển hóa, co một số 
 mạch máu
Buồng trứng Estrogen Steroit hoạt hóa gen kích thích phát triển cơ 
 quan SD, kích thích và duy 
 trì đặc điểm SD phụ thứ 
 cấp, kích thích tổng hợp 
 protein ở 1 số cơ quan như 
 tử cung, tuyến vú, xương 
 và tổng hợp 
 prôtêin toàn thân
 + tăng lắng động canxi vào 
 xương
 + kích thích niêm mạc tử 
 cung phát triển..
 progesteron Steroit hoạt hóa gen kích thích sự phát triển của 
 niêm mạc tử cung chuản bị 
 cho sự làm tổ của phôi 
 hoocmon an thai.. 
 - Có tác dụng phát triển 
 niêm mạch tử cung, co tử 
 cung mềm mại không co 
 bóp
 14