Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới phương pháp dạy học - Kiểm tra đánh giá Theo định hướng phát triển năng lực học sinh Chủ đề “Sinh vật và môi trường“

 2 
 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM 
 Độc lập - Tự do - Hạnh phúc 
 ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN 
 Kính gửi: 
 - Ủy ban nhân dân huyện Vụ Bản. 
 - Trường THCS thị trấn Gôi. 
 Tôi (chúng tôi) ghi tên dưới đây: 
 Tỷ lệ (%) 
 đóng góp vào 
 việc tạo ra 
 Nơi công tác Trình độ 
 Số Ngày tháng Chức sáng kiến 
 Họ và tên (hoặc nơi chuyên 
 TT năm sinh danh (ghi rõ đối 
 thường trú) môn 
 với từng 
 đồng tác giả, 
 nếu có) 
 1 Đỗ Hải Yến 29/9/1986 Trường Giáo Đại học 40% 
 THCS Thị viên 
 trấn Gôi 
 2 Nguyễn Thị Trang 18/10/1989 Trường Giáo Đại học 30% 
 THCS Thị viên 
 trấn Gôi 
 3 Phạm Tiến Toàn 12/8/1986 Trường Giáo Đại học 30% 
 THCS Thị viên 
 trấn Gôi 
 Là tác giả (nhóm tác giả) đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Đổi mới 
phương pháp dạy học - kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng 
lực học sinh. 
 Chủ đề: sinh vật và môi trường” 
 - Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Sinh học (06)/THCS 
 - Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 06/02/2023 tại 
trường THCS Thị Trấn Gôi đối với khối lớp 9. 
 - Mô tả bản chất của sáng kiến 
 * Nghiên cứu cơ sở lý luận của Phương pháp “Đổi mới phương pháp dạy 
học - Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh”. 
 * Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của việc áp dụng Phương pháp “Đổi mới 
phương pháp dạy học - Kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học 
sinh” vào việc dạy chủ đề: Sinh vật và môi trường. 
4 
 6 
 Năm sinh: 1986 
 Nơi thường trú: Thị trấn Gôi - Vụ Bản - Nam Định 
 Trình độ chuyên môn: Đại học Sư phạm Sinh 
 Chức vụ công tác: Giáo viên 
 Nơi làm việc: Trường THCS Thị trấn Gôi 
 Điện thoại: 0942312886 
 Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 30% 
6. Đơn vị áp dụng sáng kiến 
 Tên đơn vị: Trường THCS Thị trấn Gôi 
 Địa chỉ: Thị trấn Gôi - Vụ Bản - Nam Định 
 Điện thoại: 0228382069 
 8 
 Xuất phát từ tầm quan trọng của việc cần thiết phải cung cấp cho các em 
những kiến thức cơ bản của sinh vật và môi trường để qua đó học sinh có thể 
giải thích những hiện tượng liên quan đến cuộc sống, biết được những ảnh 
hưởng của môi trường tới sinh vật. Từ đó biết cách trồng trọt và chăn nuôi, khắc 
phục những yếu tố của môi trường tác động tới sinh vật. 
 Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn chủ đề “Sinh vật và môi trường” để 
thiết kế các hoạt động dạy học theo những phương pháp dạy học tích cực nhằm 
phát huy tính chủ động, sáng tạo, hình thành năng lực cho học sinh. 
 II. Mô tả giải pháp 
 1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến 
 Trong chương trình trung học cơ sở, bộ môn sinh học là bộ môn ít giờ, 
nhiều lí thuyết nên đại đa số học sinh ít quan tâm, không có hứng thú với môn 
học. Và nếu như giáo viên sử dụng phương pháp dạy học "truyền thụ một 
chiều" để truyền thụ kiến thức thì học sinh rất dễ chán, không chú ý lắng nghe 
và phân tâm. 
 Mặt khác với hình thức tổ chức dạy học bài - lớp, kiến thức thường bị ngắt 
quãng, chia nhỏ, không liền mạch. Các hình thức tổ chức dạy học đơn điệu cũng 
là nguyên nhân làm cho hiệu quả dạy học không cao. 
 Trong phương pháp dạy học cũ giáo viên thường không phát huy được hết 
khả năng của mình, chây lười trong công việc, tạo lối mòn trong việc sử dụng 
phương pháp, hình thức tổ chức, thiết bị dạy học và thiếu sự sáng tạo, tìm tòi. 
 Kế hoạch dạy học của giáo viên được xây dựng 1 cách rất chung chung, 
không khoa học, rõ ràng. 
 Cách kiểm tra, đánh giá cũ đã không phân loại triệt để được học sinh. 
 Học sinh sẽ không phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và đặc biệt 
không nhanh nhậy trong việc giải quyết những tình huống có trong thực tiễn. 
 2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến 
 2.1.Vấn đề cần giải quyết 
 Đổi mới phương pháp dạy học đang thực hiện bước chuyển từ chương 
trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là 
 10 
lực tự học, tự giải quyết vấn đề, năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giao tiếp, 
năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực sử dụng công nghệ thông 
tin, năng lực thực hành thí nghiệm giúp các em trở thành những con người 
năng động, phát triển toàn diện. 
 Học sinh được đưa vào những tình huống có trong thực tế, tự mình giải 
quyết những tình huống đó và cũng tự mình đánh giá được cách giải quyết đó là 
hợp lí hay chưa hợp lí bằng cách so sánh với các cách giải quyết của các bạn 
khác trong lớp nói riêng và của giáo viên nói chung. 
 Nâng cao được quan hệ thân ái, đoàn kết, tin cậy, giúp đỡ nhau giữa các 
em học sinh. 
 Giúp học sinh được trải nghiệm với cuộc sống thực tế. Tạo cơ hội để các 
em thực hành kĩ năng giao tiếp với mọi người. 
 Giáo viên cũng có cơ hội tận dụng quan điểm và kinh nghiệm của học sinh. 
 Kích thích niềm đam mê, yêu thích môn học, thích khám phá, thích tìm tòi 
của các em. 
 2.3.Cách thức thực hiện 
 2.3.1. Cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống 
 Đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là loại bỏ các phương pháp 
dạy học truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập mà cần bắt đầu bằng 
việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế nhược điểm của chúng. Để nâng 
cao hiệu quả của các phương pháp dạy học này người giáo viên trước hết cần 
nắm vững những yêu cầu và sử dụng thành thạo các kỹ thuật của chúng trong 
việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp, kỹ thuật đặt các câu hỏi và xử lý 
các câu trả lời trong đàm thoại, hay kỹ thuật làm mẫu trong luyện tập. Tuy 
nhiên, các phương pháp dạy học truyền thống có những hạn chế tất yếu, vì thế 
bên cạnh các phương pháp dạy học truyền thống cần kết hợp sử dụng các 
phương pháp dạy học mới, có thể tăng cường tính tích cực nhận thức của học 
sinh trong thuyết trình, đàm thoại theo quan điểm dạy học giải quyết vấn đề. 
 2.3.2. Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học 
 12 
huống thực tiễn. Vì vậy bên cạnh dạy học giải quyết vấn đề, lý luận dạy học còn 
xây dựng quan điểm dạy học theo tình huống. 
 2.3.4.Vận dụng dạy học theo tình huống 
 Dạy học theo tình huống là một quan điểm dạy học, trong đó việc dạy học 
được tổ chức theo một chủ đề phức hợp gắn với các tình huống thực tiễn cuộc 
sống và nghề nghiệp. Quá trình học tập được tổ chức trong một môi trường học 
tập tạo điều kiện cho học sinh kiến tạo tri thức theo cá nhân và trong mối tương 
tác xã hội của việc học tập. Các chủ đề dạy học phức hợp là những chủ đề có nội 
dung liên quan đến nhiều môn học hoặc lĩnh vực tri thức khác nhau, gắn với 
thực tiễn. Trong nhà trường, các môn học được phân theo các môn khoa học 
chuyên môn, còn cuộc sống thì luôn diễn ra trong những mối quan hệ phức hợp. 
Vì vậy sử dụng các chủ đề dạy học phức hợp góp phần khắc phục tình trạng xa 
rời thực tiễn của các môn khoa học chuyên môn, rèn luyện cho học sinh năng 
lực giải quyết các vấn đề phức hợp, liên môn. Phương pháp nghiên cứu trường 
hợp là một phương pháp dạy học điển hình của dạy học theo tình huống, trong 
đó học sinh tự lực giải quyết một tình huống điển hình, gắn với thực tiễn thông 
qua làm việc nhóm. Vận dụng dạy học theo các tình huống gắn với thực tiễn là 
con đường quan trọng để gắn việc đào tạo trong nhà trường với thực tiễn đời 
sống, góp phần khắc phục tình trạng giáo dục hàn lâm, xa rời thực tiễn hiện nay 
của nhà trường phổ thông. 
 2.3.5.Vận dụng dạy học định hướng hành động 
 Dạy học định hướng hành động là quan điểm dạy học nhằm làm cho hoạt 
động trí óc và hoạt động chân tay kết hợp chặt chẽ với nhau. Trong quá trình học 
tập, học sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập và hoàn thành các sản phẩm hành 
động, có sự kết hợp linh hoạt giữa hoạt động trí tuệ và hoạt động tay chân. Đây 
là một quan điểm dạy học tích cực hoá và tiếp cận toàn thể. Vận dụng dạy học 
định hướng hành động có ý nghĩa quan trong cho việc thực hiện nguyên lý giáo 
dục kết hợp lý thuyết với thực tiễn, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội. 
Dạy học theo dự án là một hình thức điển hình của dạy học định hướng hành 
động, trong đó học sinh tự lực thực hiện trong nhóm một nhiệm vụ học tập phức 
 14 
thù quan trọng của các môn khoa học tự nhiên; các phương pháp dạy học như 
trình diễn vật phẩm kỹ thuật, làm mẫu thao tác, phân tích sản phẩm kỹ thuật, 
thiết kế kỹ thuật, lắp ráp mô hình, các dự án là những phương pháp chủ lực 
trong dạy học kỹ thuật; phương pháp “Bàn tay nặn bột” đem lại hiệu quả cao 
trong việc dạy học các môn khoa học... 
 2.3.9. Bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho học sinh 
 Phương pháp học tập một cách tự lực đóng vai trò quan trọng trong việc 
tích cực hoá, phát huy tính sáng tạo của học sinh. Có những phương pháp nhận 
thức chung như phương pháp thu thập, xử lý, đánh giá thông tin, phương pháp tổ 
chức làm việc, phương pháp làm việc nhóm, có những phương pháp học tập 
chuyên biệt của từng bộ môn. Bằng nhiều hình thức khác nhau, cần luyện tập 
cho học sinh các phương pháp học tập chung và các phương pháp học tập trong 
bộ môn. 
 2.4. Các bước thực hiện cụ thể áp dụng trong chủ đề: Sinh vật và môi 
trường 
 2.4.1. Kế hoạch dạy học của chủ đề: Sinh vật và môi trường. 
 Tiết Bài tương ứng trong SGK Các hoạt động học 
Tiết 40 Bài 41. Môi trường và các - Hoạt động 1: Môi trường và các 
 nhân tố sinh thái. nhân tố sinh thái. 
Tiết 41 Bài 42. Ảnh hưởng của ánh - Hoạt động 2: Ảnh hưởng của ánh 
 sáng lên đời sống sinh vật. sáng lên đời sống sinh vật. 
Tiết 42 Bài 43. Ảnh hưởng của nhiệt - Hoạt động 3: Ảnh hưởng của 
 độ và độ ẩm lên đời sống sinh nhiệt độ và độ ẩm lên đời sống sinh 
 vật. vật. 
Tiết 43 Bài 44. Ảnh hưởng lẫn nhau - Hoạt động 4: Ảnh hưởng lẫn nhau 
 giữa các sinh vật. giữa các sinh vật. 
Tiết 44 Bài 45 - 46. Thực hành: Tìm - Hoạt động 5: Thực hành: Tìm 
 hiểu môi trường và ảnh hưởng hiểu môi trường và ảnh hưởng của 
 của một nhân tố sinh thái lên một nhân tố sinh thái lên đời sống 
 đời sống sinh vật. sinh vật. 
 16 
+ Nhóm màu đỏ: ? Cá rô phi ở Việt Nam sống và của môi trường 
phát triển ở nhiệt độ nào? Nhiệt độ nào cá rô phi * Nhân tố vô sinh: 
sinh trưởng và phát triển thuận lợi nhất? Tại sao - Khí hậu gồm: nhiệt độ, 
ngoài nhiệt độ 50C và 420C (tức là ánh sáng, gió ... 
420C) thì cá rô phi sẽ chết? - Nước: nước ngọt, nước lợ 
Giới hạn sinh thái là gì? ... 
- HS: Quan sát hình 41.1, 41.2 SGK trang 118, - Địa hình, thổ nhưỡng, độ 
120 kết hợp nghiên cứu thông tin SGK thảo luận cao, loại đất ... 
và trả lời câu hỏi * Nhân tố hữu sinh: 
- HS: Đại diện nhóm trả lời câu hỏi. - Nhân tố sinh vật: các vi 
- Bước 2: Nhặt mỗi nhóm một hoặc một số thành sinh vật, nấm, thực vật, 
viên để tập hợp thành các nhóm mới trả lời câu động vật 
hỏi vòng 2: - Nhân tố con người: 
VÒNG 2: Chia lớp làm 6 nhóm, yêu cầu thực hiện + Tác động tích cực: cải 
nội dung vòng 2: (nhóm thảo luận trong 3p) tạo, nuôi dưỡng, lai ghép ... 
Câu 1: Phân biệt nhân tố vô sinh, hữu sinh, và + Tác động tiêu cực: săn 
nhân tố con người? bắn, đốt phá ... 
Câu 2: Sóc sống trong rừng mưa nhiệt đới có thể Nhận xét: Các nhân tố sinh 
chịu ảnh hưởng của các nhân tố sinh thái nào? thái tác động lên sinh vật 
- Bước 3: Các nhóm báo cáo nội dung câu hỏi thay đổi theo từng môi 
vòng 2, giáo viên nhận xét và chuẩn hóa lại kiến trường và thời gian. 
thức. III. Giới hạn sinh thái 
- HS: Thảo luận và thực hiện nội dung vòng 2. * Khái niệm: 
- HS: Đại diện các nhóm báo cáo. Giới hạn sinh thái là giới 
 hạn chịu đựng của cơ thể 
 sinh vật đối với 1 nhân tố 
 sinh thái nhất định. 
 Hoạt động 2: Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống sinh vật 
- Mục tiêu: 
 + HS nêu được ảnh hưởng của nhân tố sinh thái ánh sáng đến các đặc điểm hình