Sáng kiến kinh nghiệm Đổi mới cách thức tổ chức hoạt động nhóm trong phần thơ hiện đại môn Ngữ văn 9

 Đáp ứng nhu cầu giáo dục trong thời kì công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
 II. MỤC TIÊU CỦA SÁNG KIẾN
 Như chúng ta đã biết dạy - học Ngữ văn là rèn luyện cho học sinh kỹ năng 
đọc - viết - nói - nghe. Thông qua môn Ngữ văn rèn luyện cho học sinh tư duy 
sáng tạo năng lực độc lập, chủ động tiếp thu tri thức và bước đầu nghiên cứu các 
vấn đề của bộ môn Ngữ văn. Còn đối với phân môn Văn nhằm bồi dưỡng cho 
học sinh nhận thức được các giá trị đích thực của một tác phẩm văn chương. Mục 
đích của đề tài tôi đã đề ra là khi dạy học văn bản thơ hiện đại , người giáo viên 
cần phải chú ý tới những yêu cầu gì và cần vận dụng phương pháp dạy học như 
thế nào? Thực hiện đổi mới môn Ngữ văn ,lấy học sinh làm chủ thể giờ học và 
được định hướng phát triển các năng lực cơ bản. Cụ thể sau tiết học đó học sinh 
sẽ nắm được những gì về nội dung và nghệ thuật? Giáo viên sẽ rèn luyện được 
những kỹ năng gì cho học sinh sau mỗi tiết dạy?Từ mục đích đó mà tôi đã chọn 
đề tài này.
 III. THỜI GIAN, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
 -Đề tài này tôi thực hiện nghiên cứu tại lớp 9A trường THCS Chu Minh, 
năm học 2023-2024.
 -Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề cách thức tổ chức hoạt động nhóm trong 
phần thơ hiện đại môn Ngữ văn 9
 - Trong phạm vi giới hạn tôi chỉ đi sâu nghiên cứu một khía cạnh nhỏ về : 
“Đổi mới cách thức tổ chức hoạt động nhóm trong phần thơ hiện đại môn Ngữ 
văn 9”
 PHẦN II: NỘI DUNG
 I.CƠ SỞ LÝ LUẬN
 Như chúng ta đã biết, từ nhiều năm nay, ngành Giáo dục - Đào tạo luôn đẩy 
mạnh việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học nhằm hướng tới hiệu quả giáo 
dục cao nhất để tạo ra nguồn lực con người có chất lượng cho đất nước. Đó là 
những con người phát triển toàn diện, có tri thức khoa học, biết chiếm lĩnh đỉnh 
cao trong học tập và lao động sáng tạo, có nếp sống văn minh thanh lịch, biết kế trường cũng đã được tham gia các lớp tập huấn kĩ năng về CNTT.Đó là những 
tín hiệu đáng mừng .Tuy nhiên có thể nói chưa bao giờ chúng ta lại đối mặt với 
thực tại đáng buồn như hiện tại . Đúng như lời thầy Chu Văn Sơn , khoa Ngữ Văn 
trường ĐHSP Hà Nội nhận định " Chúng ta đang đối mặt với tình trạng dạy và 
học văn đầy nghịch lý: Chưa bao giờ người dạy văn Việt Nam được trang bị nhiều 
kiến thức , phương pháp , được sự hỗ trợ bởi những phương tiện tối tân , đặc biệt 
là những phương tiện gắn liền với CNTT như bây giờ. Đáng ra với điều kiện đó 
chất lượng học văn phải cao hơn, học trò phải yêu văn hơn . Nhưng nghịch lý là 
chưa bao giờ học sinh chán học văn như bây giờ. Và do đó việc đáp ứng yêu cầu 
đổi mới dạy học, đảm bảo chất lượng dạy học càng trở nên nan giải . Từ việc 
không có hứng thú nên học sinh rất thụ động và đối phó trong quá trình học tập. 
Vậy một vấn đề đặt ra ở đây là đội ngũ giáo viên phải tìm tòi ,đổi mới phương 
pháp trong dạy Văn cũng như dạy các tác phẩm thơ hiện đại Ngữ văn 9.
 Bản thân tôi là một giáo viên có gần hai mươi năm bó với dạy học môn Ngữ 
văn, môn học đã ghi dấu bước trưởng thành của tôi. Vì thế tôi luôn trăn trở và 
mong ước góp một phần nhỏ bé với hi vọng từng bước cải thiện thực trạng đáng 
buồn nói trên. Hưởng ứng chủ trương đổi mới dạy học của ngành Giáo dục Thủ 
đô ,cũng như các đồng nghiệp,tôi đã cố gắng tích cực tìm hiểu, trao đổi vận dụng 
các phương pháp dạy học tích cực trong đó có phương pháp hoạt động nhóm đối 
với các tác phẩm thơ hiện đại Ngữ văn 9 . Phương pháp đó có khá nhiều ưu thế 
để phát huy năng lực của học sinh như : năng lực hợp tác ,năng lực giao tiếp ,năng 
lực tự học..Điều đó hoàn toàn phù hợp với những yêu cầu của chương trình phổ 
thông 2018.
 III. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ
 1. Thực trạng của việc giảng dạy môn Văn và áp dụng tổ chức hoạt 
động nhóm.
 - Thứ nhất: Đối với giáo viên:
 + Giáo viên tham gia giảng dạy đôi khi vẫn mang nặng tâm lý thuyết trình, 
bình giảng trong quá trình dạy học bộ môn. Sợ học sinh không cảm nhận được + Là người gương mẫu, tích cực trong hoạt động nhóm.
 + Là học sinh có khả năng lãnh đạo, hướng dẫn, phối hợp nhịp nhàng với 
các thành viên trong nhóm.
 + Bình tĩnh lắng nghe ý kiến của các thành viên. Tiếp thu, chắt lọc các thông 
tin một cách chính xác nhất.
 + Có khả năng phản biện với các thành viên trong nhóm. Khả năng tương 
tác tốt với giáo viên.
 Tuy nhiên, nhóm trưởng có thể luân phiên thay đổi để cùng trao nhiệm vụ 
và đặt niềm tin, khích lệ những học sinh khác cùng tiến bộ và cùng phát triển. 
Việc lựa chọn nhóm trưởng có thể tuỳ theo từng thời điểm, từng nhiệm vụ.
 b. Những lưu ý khi phân chia nhóm.
 Trong quá trình phân chia nhóm cần lưu ý tới cách phân nhóm, số lượng 
thành viên trong mỗi nhóm.
 c. Nhiệm vụ của các thành viên trong nhóm.
 - Nhóm trưởng: Người điều hành các thành viên trong nhóm thực hiện các 
nhiệm vụ của mình. Tổ chức thống nhất và tổng hợp hệ thống kiến thức trước khi 
đưa vào bảng nhóm.
 - Thư ký: Người ghi lại ý kiến của các thành viên và ghi lại kiến thức mà 
nhóm trưởng đã tổng hợp.
 - Các thành viên trong nhóm: Thực hiện nhiệm vụ được giao, báo cáo, chia 3. Giáo viên cần tuân thủ và thực hiện theo các bước tổ chức hoạt động 
nhóm.
 Trong quá trình tổ chức hoạt động nhóm, giáo viên cần tuân thủ theo các 
bước cơ bản sau để đảm bảo tổ chức hoạt động nhóm thực sự hiệu quả.
 * Ví dụ minh hoạ: Khi dạy bài “Đồng chí” – Chính Hữu, giáo viên có thể 
tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm theo kỹ thuật chia nhóm với các bước cơ 
bản sau: 
 - Bước 1: Tìm hiểu mục tiêu của văn bản “Đồng chí” để xác định đơn vị kiến 
thức trọng tâm đó là: Tình đồng chí của những người lính trên cơ sở cùng chung 
cảnh ngộ và lý tưởng chiến đấu được thể hiện thật tự nhiên, bình dị mà sâu sắc để hoàn thiện phiếu học tập số 2 (Vì phần này, nội dung kiến thức đòi hỏi sự tham 
gia ý kiến của nhiều thành viên) với nhiệm vụ:
 5. Sáng tạo trong cách thức kiểm tra, đánh giá khi hoạt động nhóm. 
 Điểm quan trọng khi tổ chức hoạt động nhóm là cần phải kiểm tra, đánh giá 
khi hoạt động nhóm. Vậy có những cách nào để có thể kiểm tra, đánh giá hoạt 
động nhóm. 
 - Thứ nhất: Kiểm tra bằng việc quan sát các nhóm hoạt động. Quan sát xem 
các thành viên có tích cực hoạt động hay không? Quan sát, kiểm tra nội dung hoạt 
động của các em. 
 - Thứ 2: Sử dụng học sinh kiểm tra đánh giá học sinh. Tức là học sinh của 
nhóm này sẽ kiểm tra, đánh giá sản phẩm hoạt động của nhóm kia. 
 - Thứ 3: Sử dụng bảng thang đo Rubic với 2 mức độ: Đánh giá định tính và 
đánh giá định lượng. 
 - Thứ 4: Đánh giá thái độ của học sinh trong quá trình hoạt động nhóm, đánh 
giá kết quả sản phẩm hoạt động của các em. Cách đánh giá cũng phải hết sức tinh 
tế, vừa đảm bảo động viên, khích lệ các em, vừa đảm bảo nhận xét và chỉ ra những 
hạn chế, khuyết điểm của các em để các em sửa chữa. 
Ví dụ cụ thể: Khi dạy bài “Viếng lăng Bác” – Viễn Phương, giáo viên có thể 6. Hỗ trợ kịp thời khi tổ chức hoạt động nhóm cho học sinh. 
 Trong quá trình tổ chức hoạt động nhóm, hỗ trợ học sinh kịp thời sẽ giúp hoạt 
động nhóm thành công hơn. Khi hỗ trợ, giáo viên cần lưu ý những điểm sau: 
- Thứ nhất: Hỗ trợ nhưng không được làm ảnh hưởng tới các nhóm khác.
 - Thứ 2: Chỉ hỗ trợ chứ không trả lời cho các em, mà cần khơi gợi ý tưởng, 
giải pháp để các em tự tìm và đưa ra ý kiến của cá nhân. 
 - Thứ 3: Hỗ trợ đồng đều, không phân biệt các nhóm. 
 - Thứ 4: Hướng dẫn các em học sinh nhóm đã hoàn thiện di chuyển hỗ trợ các 
nhóm còn lại (Học sinh hỗ trợ học sinh) 
 7. Ứng dụng trình duyệt google và các phần mềm trực tuyến trong quá 
trình tổ chức hoạt động nhóm. 
 Sử dụng công nghệ thông tin có vai trò rất quan trọng trong quá trình tổ chức 
hoạt động nhóm. Nhưng sử dụng công nghệ thông tin như thế nào cho phù hợp, 
tránh gây mất thời gian, tránh ôm đồm kiến thức, tránh cách làm mang tính hình 
thức. 
 - Thứ nhất: Ứng dụng trình duyệt google trực tuyến để cung cấp hình ảnh, 
video, tư liệu bài học cho học sinh. Học sinh ứng dụng trình duyệt google trực 
tuyến để tìm kiếm, khai thác thông tin phục vụ cho bài học thông qua điện thoại 
hoặc máy tính có kết nối Internet. 
 - Thứ 2: Sử dụng một số phần mềm kiểm tra trực tuyến như Azota, Patlet để 
đưa câu hỏi và hướng dẫn học sinh trả lời trực tiếp trong quá trình tổ chức hoạt 
động nhóm (Có thể ứng dụng khi học sinh có điện thoại thông minh hoặc ứng 
dung khi dạy học trực tuyến). 
 - Thứ 3: Kiểm soát chặt chẽ việc ứng dụng trực tuyến của học sinh. Kiểm tra 
và hướng dẫn học sinh biết cách chắt lọc thông tin khi tham gia học tập theo nhóm 
dưới hình thức trực tuyến. 
 Ví dụ minh hoạ: Khi dạy phần “Bài thơ về Tiểu đội xe không kính” – 
Phạm Tiến Duật. Tôi sử dụng phương pháp trạm kết hợp góc. 
 - Trạm 1: (Góc 1) Tìm hiểu về hình ảnh những người lính lái xe (tư thế, tinh Hương ổi, hoa sữa, lá vàng, cúc vàng) Học sinh bốc phải nhân vật, hình ảnh nào 
sẽ về nhóm đó. Các nhóm thảo luận theo câu hỏi cơ bản dưới đây. Sau khi thảo 
luận nhóm, các nhóm sẽ cử chuyên gia đi tới các nhóm còn lại để chia sẻ ý tưởng 
của nhóm mình và xin ý kiến bổ sung của các nhóm trước khi báo cáo, chia sẻ.
 b. Sáng tạo hoạt động nhóm với kỹ thuật sơ đồ tư duy kết hợp kỹ thuật 
phòng tranh. 
 * Cách thức thực hiện. 
 - Giáo viên kết hợp tổ chức hoạt động nhóm khi vận dụng kỹ thuật sơ đồ tư 
duy kết hợp kỹ thuật phòng tranh chính là cách giúp học sinh khái quát, tổng hợp 
tri thức bài học một cách khoa học, sáng tạo. 
 - Giáo viên chia nhóm làm việc với việc vẽ sơ đồ tư duy để khái quát nội dung 
học tập không chỉ giúp học sinh biết cách làm việc nhóm khoa học, biết phân chia 
nhiệm vụ mà còn tăng cường khả năng thẩm mỹ của học sinh. 
 - Kỹ thuật phòng tranh tạo điều kiện để học sinh được học tập, trao đổi lẫn 
nhau khi quan sát sản phẩm của nhóm bạn. 
 Ví dụ cụ thể: Khi dạy phần “Ôn tập về thơ”, giáo viên có thể sử dụng kỹ 
thuật sơ đồ tư duy kết hợp với kỹ thuật phòng tranh để tổ chức hoạt động nhóm 
cho học sinh với nhiệm vụ sau: qua các tác phẩm thơ lớp 9. 
 - Bước 1: Lập kế hoạch nhiệm vụ cho các nhóm. Mỗi nhóm sẽ tìm tư liệu 
(Hình ảnh, thông tin, video) về hình tượng người lính trong hai cuộc kháng chiến 
thông qua các tác phẩm thơ lớp 9. 
 - Bước 2: Các nhóm sẽ chia nhau nhiệm vụ tìm hiểu về hình tượng người lính 
trong từng bài thơ. Sau đó tổng hợp, khái quát vẻ đẹp của người lính trong 2 cuộc 
kháng chiến. 
 - Bước 3: Học sinh báo cáo và chia sẻ sản phẩm. 
 - Bước 4: Các nhóm nhận xét sản phẩm của nhóm bạn, giáo viên đánh giá học 
sinh. 
 d. Sáng tạo hoạt động nhóm kỹ thuật khăn trải bàn. 
 * Cách thức thực hiện. 
 - Phân chia nhiệm vụ cho các nhóm với các phiếu học tập. Ở mỗi phiếu sẽ bao 
gồm có phần ý kiến cá nhân và ý kiến chung của cả nhóm về chủ đề. 
 - Mỗi cá nhân thực hiện nhiệm vụ hoạt động cá nhân và viết vào phần ý kiến 
cá nhân. 
 - Trên cơ sở ý kiến cá nhân, học sinh thảo luận, thống nhất và viết vào phần 
ý kiến chung của nhóm. 
* Ví dụ minh hoạ. Khi dạy bài “Nói với con” – Y Phương, giáo viên có thể sử 
dụng hoạt động nhóm theo kỹ thuật “Khăn trải bàn” với câu hỏi: + Vòng mảnh ghép: Các học sinh tại các nhóm chuyên sâu di chuyển sang 
nhóm khác tạo thành vòng mảnh ghép. Từng học sinh trong nhóm chuyên sâu sẽ 
trình bày ý tưởng của mình. Sau đó giáo viên giao nhiệm vụ mới cho các nhóm 
mảnh ghép. 
 * Ví dụ minh hoạ. Khi dạy bài “Ôn tập về thơ”, giáo viên có thể sử dụng kỹ 
thuật mảnh ghép với yêu cầu sau: 
 + Vòng 1: Vòng chuyên sâu. 
 - Nhóm 1: Các tác phẩm thơ hiện đại đã thể hiện như thế nào về cuộc sống 
của đất nước, tư tưởng và tình cảm của con người? (Câu hỏi 2 – SGK trang 89) 
 - Nhóm 2: Nhận xét về hình ảnh người lính và những người đồng đội của họ 
trong các bài “Đồng chí”, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Ánh trăng? (Câu 4) 
 - Nhóm 3: Nhận xét về bút pháp xây dựng hình ảnh thơ trong các bài Đoàn 
thuyền đánh cá, Mùa xuân nho nhỏ, Ánh trăng? (Câu hỏi 5 phần Ôn tập thơ) 
 + Vòng 2: Vòng mảnh ghép. 
- Các nhóm di chuyển theo sơ đồ sau và thực hiện nhiệm vụ ở vòng mảnh ghép 
đó là: Chia sẻ nhiệm vụ của nhóm mình cho các nhóm khác cùng nghe. Sau đó 
thực hiện thêm nhiệm vụ: Trong các tác phẩm thơ, em ấn tượng nhất là bài thơ 
nào? Vì sao? - Thứ nhất: Đảm bảo nguyên tắc đúng nhiệm vụ trong quá trình tổ chức các 
hoạt động. Ví dụ: Hoạt động khởi động là tạo sự kết nối giữa kiến thức cũ và kiến 
thức mới, tạo mối liên hệ giữa người dạy với người học, tạo bầu không khí sôi 
nổi trong lớp học 
 - Thứ 2: Hoạt động nhóm cần phù hợp với mục tiêu của từng hoạt động, làm 
nổi bật hệ thống kiến thức trọng tâm của bài. 
 - Thứ 3: Trong 1 tiết học không nên tổ chức quá 2 lần hoạt động nhóm tránh 
gây nhàm chán, mất nhiều thời gian mà không kết hợp được với các phương pháp 
dạy học tích cực khác. 
 - Thứ 4: Kết hợp linh hoạt, có hiệu quả với các phương pháp dạy học tích cực 
khác khi tổ chức hoạt động nhóm cho học sinh. 
b. Ví dụ minh hoạ. Khi dạy bài “Nói với con” – Y Phương, ở hoạt động luyện 
tập, để củng cố thêm kiến thức của văn bản, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh 
hoạt động nhóm khái quát lại nội dung của bài thông qua kỹ thuật sơ đồ tư duy.
 V. HIỆU QUẢ NGHIÊN CỨU. 
 1.Hiệu quả chung. 
 * Với việc thực hiện mục tiêu dạy học. 
 - Tổ chức hoạt động nhóm đã giúp học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo trong