Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học Truyện Truyền thuyết - Ngữ văn 6 theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh

 2
đó. Năng lực có các yếu tố cơ bản mà mọi người lao động, mọi công dân đều cần 
phải có đó là các năng lực chung cốt lõi. Năng lực cốt lõi bao gồm những năng lực 
cơ bản: năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực 
hợp tác, năng lực tự quản bản thân, năng lực giao tiếp, năng lực tính toán, năng lực 
sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất.
 Vậy làm thế nào để dạy học truyện Truyền thuyết thành công nhằm phát 
triển năng lực phẩm chất của học sinh để học sinh tích cực học tập và yêu quý hơn 
những tác phẩm truyện Truyền thuyết Việt Nam cần phải có nhiều yếu tố kết 
hợp. Trong đó, bên cạnh sự tích cực nỗ lực của học sinh là vai trò quan trọng trong 
việc định hướng, kiến tạo bài học của người thầy. 
 Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực hướng tới hình thành 
và phát triển năng lực cho người học; thực chất là hướng tới yêu cầu thực hành, 
vận dụng; không chỉ biết kiến thức mà quan trọng hơn là phải biết vận dụng các 
kiến thức ấy để giải quyết các vấn đề đặt ra trong học tập cũng như trong đời sống. 
Tình huống trong học tập là các tình huống mới, tình huống giả định có thể xảy 
ra. Tình huống trong cuộc sống là các tình huống có thật thường xuất hiện hằng 
ngày, quen thuộc và gần gũi với người học.
 Với môn Ngữ văn, chương trình năng lực hướng tới trước hết là yêu cầu thực 
hành giao tiếp. Học sinh học Ngữ văn trước hết phải biết đọc, viết, nói, nghe thật 
tốt để học các môn học khác và để giao tiếp, làm việc có hiệu quả trong cuộc sống 
hằng ngày.
 Không chỉ thế, học Ngữ văn còn để biết thưởng thức, đánh giá cái đẹp và 
làm theo, tạo ra cái đẹp; từ viết chữ và trình bày đẹp đến viết câu văn, bài văn hay; 
từ việc khám phá ra vẻ đẹp tiềm ẩn trong văn bản ngôn từ đến việc biết nói năng 
nhẹ nhàng, thanh lịch, dễ nghe trong giao tiếp hằng ngày. Và quan trọng hơn, cuối 
cùng năng lực Ngữ văn phải thể hiện ở cách sống với những hành vi, suy nghĩ và 
hành động cao đẹp, nhân bản, biết chia sẻ và cảm thông, biết sống tốt, sống đẹp.
 Thực trạng:
 - Truyện Truyền thuyết nói riêng và Ngữ văn nói chung có một vai trò quan 
trong trong việc hình thành, phát triển tư duy, nuôi dưỡng trí tưởng tượng tình 4
 Lý do chọn đề tài:
 Để giúp học sinh cảm nhận về Truyền thuyết, về những trang sử hào hùng 
của dân tộc được hình tượng hóa qua mỗi câu chuyện, giáo viên gợi cảm xúc của 
các em với những phương pháp dạy học, những kĩ thuật dạy học mới giúp các 
em cảm nhận sâu hơn về tác phẩm, về giá trị trường tồn của tác phẩm với thời 
gian.
 Dạy học Truyện Truyền thuyết nhằm phát huy năng lực phẩm chất của học 
sinh đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh trong giai đoạn phát triển hiện nay: lấy 
học sinh làm trung tâm, hướng đến hình thành những phẩm chất, năng lực tốt đẹp 
của học sinh trong từng bài học. Hướng đến những giá trị nhân văn và giá trị cuộc 
sống của xã hội. Việc đổi mới phương pháp và hình thức dạy học theo hướng tập 
trung hướng dẫn các hoạt động học, tăng cường tối đa khả năng vận dụng kiến 
thức đã học của học sinh vào hoạt động thực hành là điều kiện tiên quyết của đổi 
mới dạy học Ngữ văn theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực. Ở Việt 
Nam, để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng nguồn nhân 
lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng yêu cầu 
hội nhập quốc tế và nhu cầu phát triển của người học nhưng không xa Rời bản sắc 
văn hóa dân tộc, bản sắc văn hóa nhân loại giáo dục phổ thông đã và đang đổi mới 
mạnh mẽ và mỗi giáo viên cũng phải tự làm mới mình mỗi ngày cho phù hợp với 
yêu cầu đó. Để góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu chung, mỗi giáo viên phải 
tự đổi mới cách dạy học hướng tới phát triển năng lực và phẩm chất học sinh qua 
tất cả các môn học nói chung và môn Ngữ văn lớp 6 THCS nói riêng.
 Từ thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy sự sáng tạo trong việc đổi mới phương 
pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự học của học sinh ở môn Ngữ văn chưa 
nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức. Việc rèn luyện kỹ năng chưa 
được quan tâm. Tất cả những điều đó dẫn tới học sinh học còn thụ động, lúng túng 
khi tham gia các giờ học, giải quyết các tình huống giao tiếp trong thực tiễn.
 Với suy nghĩ như thế trong năm vừa qua tôi đã xây dựng các câu hỏi theo định 
hướng phát triển năng lực trong bài dạy và các bài kiểm tra và nhận thấy sự yêu 
thích bộ môn hơn của các em học sinh. Vì vậy tôi đã mạnh dạn chọn đề tài sáng 6
thuật gồm mấy điểm. Vì vậy cần phải khai thác hết mà không bỏ sót điểm nào 
nhưng phương pháp này là hoạt động hình thức bề ngoài mà chủ yếu là giúp học 
sinh thâm nhập vào văn bản để khám phá văn bản.
 Điểm then chốt lâu nay khi dạy truyền thuyết giáo viên thường để học sinh 
tư duy sau khi đọc là thầy giúp học sinh tìm " điểm chưa xác định" hay " điểm 
còn để trống" của văn bản. Điểm đó thường là chủ đề, tư tưởng, dụng ý, cách diễn 
đạt, từ ngữ phi lôgíc giáo án của thầy dành cho trò chủ yếu là gợi ra những điểm 
chưa xác định đó
 3. Mục đích của giải pháp sáng kiến: 
 Nhằm để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục và chương trình giáo dục đổi mới 
hiện nay, người giáo viên cần phải đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với 
hướng dạy học “ Lấy học sinh làm trung tâm”. Đó cũng chính là vấn đề của mỗi 
người giáo viên nói chung và môn Ngữ văn nói riêng đã và đang quan tâm hiện 
nay, với hy vọng góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn, nhằm thực hiện 
chương trình giáo dục mới đạt hiệu quả cao hơn như mong muốn. 
 Xuất phát từ những yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện những 
nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn. 
 - Giúp giáo viên có phương pháp dạy tốt nhất phần truyện Truyền thuyết 
trong môn Ngữ văn lớp 6.
 - Giúp học sinh có hứng thú học tập bộ môn Ngữ văn nói chung và phần văn 
bản truyện Truyền thuyết nói riêng.
 4. Mô tả giải pháp sáng kiến:
 4.1. Thuyết minh giải pháp mới, cải tiến.
 - Khi nghiên cứu đề tài này mục đích là nâng cao có hiệu quả nâng cao chất 
lượng học sinh khi học truyền thuyết, nâng cao năng lực cảm thụ của học sinh.
 - Điểm mới trong kết quả nghiên cứu:
 Sáng kiến kinh nghiệm đã xây dựng giáo án, bài học theo định hướng phát 
triển năng lực theo chủ đề trong truyện Truyền thuyết từ đó giúp giáo viên có thể 
sử dụng trong dạy học ở giờ học chính khóa và ngoại khóa theo chủ đề Truyện 
Truyền thuyết . 8
 - Dạy học ngày nay là tích cực hoá hoạt động học tập của học trò, tức là 
thầy đóng vai trò là người tổ chức hướng dẫn trò khám phá ra tri thức. Giờ dạy 
học văn không còn là giờ giảng văn truyền thống mà là giờ đọc - hiểu văn bản. 
Có nghĩa là dưới sự tổ chức hướng dẫn của thầy trò phải đọc và hiểu được văn 
bản.
 2.1. Một vài điểm lưu ý khác biệt giữa thể loại truyền thuyết với một số 
thể loại văn học dân gian khác.
 - Truyền thuyết với thần thoại:
 Thần thoại ra đời từ thưở "hồng hoang" của người nhằm giải thích nguồn gốc 
của một số sự vật và một số hiện tượng của tự nhiên và xã hội. Khi nhận thức của 
con người phát triển đến một trình độ nhất định nào đó thì sáng tác thần thoại 
chấm dứt.
 Truyền thuyết ra đời giai đoạn sau của thần thoại và tiếp tục tồn tại song hành 
với lịch sử, phán ánh lịch sử theo quan điểm dân gian. Vì thế, Truyền thuyết có 
nhân vật lịch sử, sự kiện lịch sử. Truyền thuyết như tấm thổ cẩm phản chiếu lịch 
sử thời đại.
 - Truyền thuyết với truyện cổ tích:
 Truyện cổ tích là truyện kể về những điều không có thực, ít yếu tố hiện thực 
những chuyện không thể xảy ra trong thực tế.
 Truyền thuyết là truyện kể về những điều có thực hay ít nhiều cũng liên quan 
đến điều có thực hoặc làm cho người kể và người nghe nhận thức như là những 
điều có thật.
 Truyền thuyết là loại truyện dân gian kể về các nhân vật và sự kiện có liên 
quan đến lịch sử thời quá khứ, thường có yếu tố tưởng tượng và kì ảo. Truyện 
truyền thuyết thể hiện thái độ và cách đánh giá của nhân dân đối với các sự kiện 
và nhân vật lịch sử được kể.
 2.2 Truyền thuyết gồm có: 
 Truyền thuyết địa danh là những truyện kể dân gian về nguồn gốc lịch sử của 
những tên gọi địa lí khác nhau hoặc về nguồn gốc bên trong những đặc điểm, địa 
hình, ... Ví dụ: Sự tích Sông Tô Lịch, Sự tích Hồ Tây, 10
đáo của trò, biết phát huy và nâng những thể nghiệm ấy thành năng lực đọc tự 
giác. Muốn vậy cần coi trọng thời gian tự đọc của học sinh. 
 Muốn vậy phải hiểu ngôn từ, kết cấu, nhân vật, tình huống, kết cụ đến mức 
có thể cảm nhận, thể nghiệm suy nghĩ cùng nhân vật, tức là " đi vào văn bản". 
Nhưng như thế cũng chỉ mới nắm được phần " cái biểu đạt" của văn bản. Đối với 
văn bản văn học cổ văn học dân gian có nhiều yếu tố cần giải nghĩa, những từ ngữ 
địa phương thì giáo viên phải có giáo án tối ưu để xử lí.
 Điểm then chốt để học sinh tư duy sau khi đọc là thầy giúp học sinh tìm điểm 
còn để trống" của văn bản. Điểm đó thường là chủ đề, tư tưởng, dụng ý, cách diễn 
đạt, từ ngữ phi lôgíc giáo án của thầy dành cho trò chủ yếu là gợi ra những điểm 
chưa xác định đó.
 Ví dụ văn bản " Sơn Tinh Thuỷ Tinh" nếu chỉ đọc qua thì chỉ biết đó là cuộc 
chiến giữa hai nhân vật Sơn Tinh và Thuỷ Tinh chứ chưa biết đằng sau nó có ý 
nghĩa gì sâu sắc hơn nữa? hay văn bản " Bánh Chưng Bánh Giầy" thì điểm chưa 
xác định là tại sao lại dùng hai loại bánh này làm nhan đề mà không chọn tên bài 
khác. Tên bánh này có ý nghĩa gì và giải thích như thế nào? Tại sao vua lại chọn 
bánh của Lang Liêu? Điều này học sinh sẽ dựa vào văn bản để tư duy tìm câu hỏi 
trả lời, từ đó giáo viên tuỳ vào câu trả lời rồi nâng cao lên làm cho chính xác thêm. 
Như thế cá tính của học sinh được bộc lộ, khẳng định và chắp cánh. Dạy theo 
phương pháp này vai trò của giáo viên không thể thiếu nhưng chủ thể học sinh 
không bị đẩy vào thế thụ động, ngược lại, được phát huy cao độ. Tuy nhiên 
phương pháp này học sinh chưa được hưởng ứng nhiều vì quen lối học thụ động 
nhưng nếu kiên trì học theo phương pháp này chắc chắn sẽ đạt hiệu quả cao hơn.
 Giáo viên biến giờ học văn thành không gian đối thoại. Phải chăng giáo viên 
giúp học sinh phải thấy điểm chưa xác định là tiền đề để biến giờ học văn trở 
thành giờ đối thoại giữa thầy và trò, giữa thầy với văn bản, trò với trò. " Mỗi tác 
phẩm nghệ thuật đều là một cuộc đấu tranh đối voíư từng người trong công chúng. 
Đây là vấn đề giáo viên cần chú ý để biết phương pháp dạy mới. Vì vậy đối thoại 
đòi hỏi các bên các bên đều có mục đích chung, hai bên đều là chủ thể, đối tượng 
là quá trình giao lưu, hợp tác, cùng tham gia, cùng sáng tạo. Vì thế thầy được dùng 12
 * Kĩ thuật KWL
 KWL vốn là một hình thức tổ chức dạy học hoạt động đọc hiểu. Học sinh 
bắt đầu bằng việc động não tất cả những gì các em đã biết về chủ đề bài đọc. 
Thông tin này sẽ được ghi nhận vào cột K của biểu đồ. Sau đó học sinh nêu lên 
danh sách các câu hỏi về những điều các em muốn biết thêm trong chủ đề này. 
Những câu hỏi đó sẽ được ghi nhận vào cột W của biểu đồ. Trong quá trình đọc 
hoặc sau khi đọc xong, các em sẽ tự trả lời cho các câu hỏi ở cột W. Những thông 
tin này sẽ được ghi nhận vào cột L.
 3.2. Các phương pháp dạy học tích cực 
 - Thảo luận nhóm 
 - Đóng vai 
 - Nghiên cứu tình huống 
 - Dạy học theo dự án 
 3.2.1. Thảo luận nhóm 
 Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp dạy học tạo được sự tham 
gia tích cực của học sinh trong học tập. Học sinh tham gia trao đổi, bàn bạc, chia 
sẻ ý kiến về một vấn đề 
 Để tổ chức một hoạt động dạy học theo hình thức thảo luận nhóm, GV cần 
tiến hành các bước như sau:
 • Bước chuẩn bị ( giao nhiệm vụ) 
 Chuẩn bị đề tài, mục tiêu bài học 
 Nội dung thảo luận nhóm ( thường là những câu hỏi / bài tập gắn với tình 
huống dạy học có vấn đề để HS tìm các giải pháp và phương án giải quyết)
 Phương tiện hỗ trợ ( phiếu học tập, bút, màu)
 • Thực hiện nhiệm vụ 
 Chia nhóm theo yêu cầu của nhiệm vụ, các nhóm tự phân công vị trí của 
các thành viên 
 Trong quá trình các nhóm thảo luận, GV quan sát, nhắc nhở hay hỗ trợ khi 
nhóm nào cần 14
 - Người đóng vai phải hiểu rõ vai của mình trong tình huống để không lạc đề 
 - Nên khích lệ cả những HS nhút nhát cùng tham gia 
 - Nên có hóa trang và đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn của trò chơi đóng 
vai.
 Ví dụ: Khi dạy bài “ Sơn Tinh, Thủy Tinh”, GV hướng dẫn HS hóa trang 
đóng vai Sơn Tinh, Thủy Tinh, vua Hùng, Mị Nương để kể lại câu chuyện. Mục 
đích của việc đóng vai này giúp cho các em khắc sâu, ghi nhớ bài học một cách 
dễ dàng hơn đồng thời qua bài học nhằm khơi gợi, nhắc nhở chúng ta về nguồn 
gốc tổ tiên và giải thích hiện tượng thiên nhiên.
 3.2.3. Dạy học theo dự án 
 Dạy học theo dự án là một phương pháp dạy học trong đó người học thực 
hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn. 
Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá 
trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án, 
kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quy trình và kết quả thực hiện 
 Phương pháp học tập này HS hoàn toàn chủ động tham gia hoạt động dưới 
sự hướng dẫn của GV. Hoạt động học tập này nhằm tạo cơ hội cho người học tổng 
hợp kiến thức từ nhiều lĩnh vực học tập và áp dụng một cách sáng tạo vào thực tế 
cuộc sống 
 Quá trình thực hiện một dự án học tập diễn ra theo các bước cơ bản sau: 
 Chọn đề tài và xác định mục đích của dự án:GV và HS cùng nhau xác định 
đề tài và mục đích của dự án 
 Xây dựng đề cương, kế hoạch thực hiện: với sự hướng dẫn của GV, Hs xây 
dựng kế hoạch cho việc thực hiện dự án ( cần xác định những công việc cần làm, 
thời gian dự kiến, vật liệu, kinh phí, phương pháp tiến hành và phân công công 
việc trong nhóm )
 Thực hiên dự án: các thành viên thực hiện công việc theo kế hoạch đã đề ra 
 Thu thập kết quả và công bố sản phẩm: kết quả thực hiện dự án có thể được 
dưới dạng thu hoạch, báo cáo, luận văn
 Đánh giá dự án: GV và HS đánh giá quá trình thực hiện và kết quả cũng như