Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học nội dung “Định luật 2 Newton” theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh đáp ứng yêu cầu chương trình GDPT 2018 bộ sách Kết nối tri thức

 SỞ GD & ĐT NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT QUỲNH LƯU 1 
 SÁNG KIẾN KHOA HỌC GIÁO DỤC 
 DẠY HỌC NỘI DUNG “ ĐỊNH LUẬT 2 NEWTON” 
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH 
 ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CHƯƠNG TRÌNH GDPT 2018 
 Lĩnh vực: Vật lí 
 Người thực hiện: 1. Nguyễn Thị Xuân Bằng 
 2. Hồ Ngọc Châu 
 Đơn vị: THPT Quỳnh Lưu 1 
 Điện thoại: 0987723124 
 Năm học: 2022- 2023 
 tối thiểu 
 3.2.3. Hoàn thiện mục tiêu của bài học 24 
 3.3. Lựa chọn phương pháp, kĩ thuật và phương tiện dạy học 24 
 3.3.1. Xác định các phương pháp, kĩ thuật dạy học dựa vào việc phân tích 24 
mục tiêu dạy học 
 3.3.2. Xác định các phương pháp, kĩ thuật dạy học dựa trên phân tích đặc 25 
điểm nội dung dạy học 
 3.3.3. Xem xét đặc điểm của các PP và KTDH 25 
 3.3.4. Xem xét bối cảnh dạy học 25 
 3.3.5. Lựa chọn các phương pháp, kĩ thuật, phương tiện dạy học 27 
 3.4. Xác định chuỗi hoạt động dạy học 27 
 3.5. Lựa chọn phương pháp, công cụ đánh giá đối với nội dung dạy học 28 
 3.6. Xây dựng các phiếu học tập và bộ công cụ đánh giá 30 
 3.7. Hoàn thiện kế hoạch bài dạy “ Định luật 2 Newton” 30 
4. Khảo nghiệm sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất 50 
 4.1. Mục đích khảo nghiệm 50 
 4.2. Nội dung và phương pháp khảo nghiệm 50 
 4.2.1. Nội dung khảo nghiệm 50 
 4.2.2. Phương pháp khảo nghiệm và thang đánh giá 50 
 4.3. Đối tượng khảo nghiệm 50 
 4.4. Kết quả khảo nghiệm 51 
Phần 3. KẾT LUẬN 57 
Phần 4. TÀI LIỆU THAM KHẢO 58 
Phần 5. PHỤ LỤC 
 2. Mục đích nghiên cứu 
Đề xuất giải pháp trong lựa chọn, sử dụng phương pháp, kĩ thuật dạy học, phương pháp và 
công cụ kiểm tra đánh giá trong dạy học nội dung “ Định luật 2 Newton” đảm bảo yêu cầu 
cần đạt của chương trình GDPT 2018 môn Vật lí. 
Xây dựng kế hoạch bài dạy “ Định luật 2 Newton” theo hướng phát triển phẩm chất năng 
lực học sinh, theo yêu cầu của chương trình GDPT 2018. 
Sử dụng nội dung đề tài để tập huấn cho giáo viên vật lí toàn tỉnh nhằm nâng cao năng lực 
xây dựng kế hoạch bài dạy và tổ chức thực hiện, chuẩn bị cho thực hiện chương trình 
GDPT 2018. 
Tổ chức áp dụng và khảo nghiệm để đánh giá sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp 
đề xuất, điều chỉnh cho phù hợp thực tiễn. 
3. Giả thuyết khoa học 
Việc lựa chọn, sử dụng hiệu quả các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, phương pháp 
và công cụ đánh giá có thể phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học nội dung 
“Định luật 2 Newton” theo yêu cầu của chương trình GDPT 2018 môn Vật lí. 
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 
Khách thể nghiên cứu: GV giảng dạy và HS học bộ môn Vật lí THPT tỉnh Nghệ An. 
Đối tượng nghiên cứu: Các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, phương pháp và công 
cụ đánh giá phát triển phẩm chất năng lực học sinh; yêu cầu của chương trình GDPT 2018 
đối với bộ môn Vật lí; kế hoạch bài dạy “Định luật 2 Newton” theo yêu cầu cần đạt của 
chương trình GDPT 2018. 
5. Phạm vi nghiên cứu 
Nghiên cứu các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, phương pháp và công cụ kiểm tra 
đánh giá phát triển phẩm chất năng lực học sinh. 
Nghiên cứu yêu cầu đối với dạy học bộ môn Vật lí theo chương trình GDPT 2018 và yêu 
cầu cần đạt đối với nội dung dạy học “ Định luật 2 Newton”. 
Nghiên cứu các giải pháp trong dạy học “Định luật 2 Newton” theo yêu cầu cần đạt của 
chương trình. 
Xây dựng kế hoạch bài dạy “ Định luật 2 Newton”. 
Tổ chức áp dụng đề tài tại trường THPT Quỳnh Lưu 1, THPT Huỳnh Thúc Kháng, THPT 
Đông Hiếu, THPT Hoàng Mai, THPT DTNT Tỉnh và nhiều trường THPT trên địa bàn tỉnh 
Nghệ An. 
6. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 
Để đạt được mục đích nghiên cứu của đề tài, cần phải thực hiện những nhiệm vụ sau: 
Nghiên cứu về yêu cầu đối với dạy học phát triển phẩm chất năng lực học sinh trong môn 
Vật lí theo chương trình GDPT 2018. 
Nghiên cứu cơ sở của việc lựa chọn, sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học và phương 
pháp, công cụ kiểm tra đánh giá phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học một 
chủ đề/bài học/nội dung vật lí. 
Nghiên cứu thực trạng dạy học phát triển phẩm chất, năng lực học sinh đối giáo viên, học 
sinh trong môn Vật lí ở trường THPT. 
 2 Tìm hiểu thực tế việc dạy học “ Định luật 2 Newton” theo chương trình GDPT 2006. 
Tìm hiểu sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất tại các đơn vị áp dụng kết 
quả nghiên cứu. 
Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm 
Chúng tôi sử dụng phương pháp này: 
Tổ chức áp dụng đề tài ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 
Khảo nghiệm, phân tích kết quả, điều chỉnh và hoàn thiện đề tài cho phù hợp thực tiễn. 
8. Tính mới của đề tài 
 Chương trình GDPT 2018 môn Vật lí bắt đầu được thực hiện từ năm học 2022-2023. 
Việc dạy học theo chương trình mới, đảm bảo yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực là 
một yêu cầu mới, khó khăn đối với tất cả giáo viên nói chung, giáo viên vật lí nói riêng. 
 Yêu cầu cần đạt về năng lực trong dạy học nội dung “ Định luật 2 Newton” theo 
chương trình GDPT 2018 môn Vật lí vượt cao hẳn so với mức độ cần đạt của chương trình 
GDPT 2006. Việc dạy học kiến thức bằng con đường nghiên cứu, khám phá, kiểm chứng 
thực nghiệm đòi hỏi cao năng lực về phương pháp của giáo viên trong đó có cả năng lực 
số, một yêu cầu mới đối với giáo viên và học sinh. Các thiết bị thí nghiệm có thể sử dụng 
trong dạy học nội dung này là những thiết bị mới, khá hiện đại và khó thao tác. 
 Đến thời điểm hiện tại, chưa có đề tài nào nghiên cứu về dạy học nội dung “ Định 
luật 2 Newton” theo yêu cầu cần đạt của chương trình GDPT 2018. 
 Dự kiến đóng góp của đề tài: 
 - Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận của việc xác định mục tiêu, nội dung dạy học, 
việc lựa chọn, sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, phương pháp và công 
cụ đánh giá nhằm phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trong dạy học một nội dung/chủ 
đề/bài học vật lí nói chung và nội dung “Định luật 2 Newton” nói riêng. 
 - Đề xuất được các giải pháp trong dạy học nội dung “Định luật 2 Newton” nhằm 
phát triển phẩm chất, năng lực học sinh theo yêu cầu cần đạt của chương trình GDPT 
2018. 
 - Xây dựng được kế hoạch dạy học nội dung “ Định luật 2 Newton” và tập huấn trực 
tiếp cho giáo viên toàn tỉnh để triển khai, tổ chức dạy thực nghiệm nhằm phát triển phẩm 
chất năng lực học sinh, tạo niềm tin, động lực cho các giáo viên Vật lí bước đầu thực hiện 
chương trình GDPT 2018, thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động đổi mới phương pháp dạy học, 
kiểm tra đánh giá trong môn Vật lí trên địa bàn tỉnh Nghệ An. 
 Đề tài có thể dùng làm tài liệu bồi dưỡng cho các giáo viên Vật lí THPT trong quá trình 
đổi mới dạy học, tìm hiểu và thực hiện chương trình GDPT mới. 
 4 công cụ kiểm tra đánh giá mức độ mà HS đạt được mục tiêu. Trong quá trình tổ chức các 
hoạt động học, GV cần theo dõi, có những phương án hỗ trợ HS khi cần thiết. 
 Dạy học phát triển PC, NL yêu cầu GV cần đầu tư vào việc lựa chọn các phương 
pháp (PP), kĩ thuật dạy học (KTDH) và giáo dục biểu hiện ở việc GV tập trung, bỏ nhiều 
sức lực, thời gian suy nghĩ vào việc chọn các phương pháp, KTDH và giáo dục phát triển 
PC, NL phù hợp nhằm đạt được mục tiêu dạy học một cách tối ưu. 
 GV cần phải chú trọng rèn luyện cho HS phương pháp học tập, nghiên cứu, hướng 
dẫn HS kiên trì luyện tập để hình thành phương pháp học tập, nghiên cứu khoa học phù 
hợp với đặc thù của từng môn học, HĐGD, góp phần tạo ra sự phát triển năng lực tự chủ 
và tự học. Tự học là xu thế tất yếu, bởi quá trình giáo dục thực chất là quá trình biến người 
học từ khách thể giáo dục thành chủ thể giáo dục (tự giáo dục). Bồi dưỡng năng lực tự học 
là phương cách tốt nhất tạo ra động lực mạnh mẽ cho quá trình học tập. Tự học giúp HS 
có thể chủ động học tập suốt đời, học tập để khẳng định PC, NL và để cống hiến. 
 GV cần tăng cường phối hợp học tập cá thể và học tập hợp tác biểu hiện là GV đầu 
tư vào việc kết hợp giữa hoạt động cá nhân với hoạt động nhóm, phát huy nỗ lực của chính 
cá nhân trong hoạt động nhóm. Điều này giúp HS có điều kiện hình thành, phát triển cả về 
NL tự chủ và tự học lần NL giao tiếp và hợp tác, đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực 
cho các hoạt động hợp tác xuyên quốc gia, liên quốc gia trong bối cảnh kinh tế thị trường 
như hiện nay. 
 1.1.3. Xu hướng hiện đại về phương pháp, kĩ thuật dạy học phát triển phẩm chất, 
năng lực 
 Xu hướng hiện đại về PP, KTDH phát triển phẩm chất, năng lực bao gồm các chiều 
hướng sau đây: 
 Thứ nhất, lựa chọn, sử dụng các PPDH, KTDH rèn luyện phương pháp học, hình 
thành kĩ năng tự học, kĩ năng nghiên cứu khoa học; bồi dưỡng hứng thứ và lòng say mê 
học tập cho HS như dạy học bằng sơ đồ tư duy, công não, dạy học dựa trên dự án 
 Thứ hai, lựa chọn, sử dụng các PPDH, KTDH phát huy tính tích cực, độc lập nhận 
thức; phát triển tư duy sáng tạo ở HS như dạy học khám phá, dạy học giải quyết vấn đề, 
phương pháp trò chơi 
 Thứ ba, lựa chọn, sử dụng các PPDH, KTDH hình thành và phát triển kĩ năng thực 
hành; phát triển khả năng giải quyết vấn đề trong cuộc sống như phương pháp thực hành, 
phương pháp thực nghiệm 
 Thứ tư, lựa chọn, sử dụng các PPDH, KTDH gắn liền với phương tiện dạy học hiện 
đại. GV cần phải khai thác các phương tiện dạy học, đặc biệt là các phương tiện hiện đại 
như các ứng dụng, công cụ công nghệ thông tin và truyền thông.nhằm đạt hiệu quả tối 
ưu trong dạy học. 
 Việc lựa chọn PPDH, KTDH phải phù hợp với khả năng của HS, của GV; tính chất 
hoạt động cụ thể, điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường, địa phương nhằm đạt mục tiêu 
phát triển PC, NL đã đề ra. 
1.2. Các phương pháp dạy học phát triển phẩm chất, năng lực học sinh trung học 
trong môn Vật lí 
1.2.1. Môn Vật lí trong chương trình GDPT 2018 
 6 Để phát triển NL nhận thức vật lí, GV cần tạo cơ hội cho HS huy động những hiểu 
biết kinh nghiệm sẵn có để tham gia hình thành kiến thức, kĩ năng mới. Chú ý tổ chức các 
hoạt động, trong đó HS có thể diễn đạt hoặc mô tả bằng cách riêng, phân tích, giải thích, 
so sánh, hệ thống hóa, áp dụng trực tiếp kiến thức, kĩ năng đã được học để giải quyết 
thành công tình huống, vấn đề học tập; qua đó, kết nối được kiến thức, kĩ năng mới với 
vốn kiến thức, kĩ năng đã có. 
 Để phát triển NL tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí, GV cần vận dụng một 
số PPDH có ưu thế như: PP trực quan (đặc biệt là thực hành, thí nghiệm,), PPDG 
GQVĐ, PPDH dựa trên dự án,tạo điều kiện để HS đưa ra câu hỏi, xác định vấn đề cần 
tìm hiểu, tự tìm các bằng chứng để phân tích thông tin, kiểm tra các dự đoán, giả thuyết 
qua việc tiến hành thí nghiệm, hoặc tìm kiếm, thu thập thông tin qua sách, mạng 
Internet,; đồng thời chú trọng các bài tập đòi hỏi tư duy phản biện, sáng tạo (bài tập 
mở, có nhiều cách giải,) các bài tập có nội dung gắn với thực tiễn thể hiện bản chất vật 
lí, giảm các bài tập tính toán, 
 Để phát triển NL vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học, GV cần chú ý tạo cơ hội cho 
HS tương tác tích cực thông qua quá trình phát hiện, đề xuất ý tưởng, GQVĐ bằng cách: 
đưa ra phán đoán và xây dựng giả thuyết; lập kế hoạch thực hiện; tìm kiếm thông tin qua 
tài liệu in và tài liệu đa phương tiện; thu thập, lưu trữ các dữ liệu từ các thí nghiệm trong 
phòng thực hành hoặc quan sát ở thiên nhiên; phân tích, xử lí, đánh giá các dữ liệu dựa 
trên các tham số thống kê đơn giản; so sánh kết quả với giả thuyết, giải thích, rút ra được 
kết luận; viết, trình bày báo cáo và thảo luận; vận dụng kiến thức, kĩ năng vật lí để đưa ra 
những phản hồi hợp lí hoặc giải quyết thành công tình huống, vấn đề mới trong học tập 
cuộc sống. 
 Trong dạy học môn Vật lí, tuỳ thuộc mục tiêu dạy học, một số PP khác có thể sử 
dụng hiệu quả như: DH khám phá, DH theo trạm, Lớp học đảo ngược, Hoạt động trải 
nghiệm,Các KTDH có thể sử dụng phát triển PC, NL như: Khăn trải bàn, Công não, 
Sơ đồ tư duy, Các mảnh ghép, Phòng tranh, Chia sẻ cặp đôi,.. 
1.2.3. Cơ sở của việc lựa chọn, sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học một nội 
dung/chủ đề/bài học trong môn Vật lí 
 “ Để lựa chọn một PPDH nào đó phải xem xét mối quan hệ giữa PP và mục tiêu, 
nội dung, đặc điểm của HS, NL của GV, điều kiện cơ sở vật chất,bởi vì một PPDH có 
thể đem lại hiệu quả cao khi thực hiện một mục tiêu dạy học nào đó. Nhưng nếu HS và 
GV không có khả năng thực hiện PP đó, điều kiện cơ sở vật chất nhà trường không đủ 
thỏa mãn các yêu cầu của nó thì vẫn không thể sử dụng PP đó trong quá trình dạy học. 
 Thứ nhất, lựa chọn, sử dụng PP, KTDH phải dựa vào mục tiêu dạy học. 
 Mục tiêu dạy học môn Vật lí là phát triển các NL vật lí, vì vậy GV cần chú trọng 
lựa chọn, sử dụng các PP, KTDH có thế mạnh phát triển các thành phần NL vật lí. DH 
GQVĐ có thế mạnh trong việc phát triển cả ba thành phần của NL vật lí, đặc biệt là NL 
tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ vật lí. Trong tiến trính GQVĐ, HS tự lực tìm tòi 
xây dựng kiến thức thông qua hoạt động nhóm, hoạt động cá nhân hay thảo luận toàn lớp, 
đây là các hoạt động góp phần hình thành và phát triển các PC, NL chung. Các KTDH 
cũng góp phần hình thành, phát triển các PC, NL chung. 
 8