Sáng kiến kinh nghiệm Bồi dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh trường THPT Diễn Châu 4 qua chủ đề “Moment lực. Cân bằng của vật rắn” Vật lý 10 KNTT bằng hình thức dạy học theo trạm

 SỞ GD&ĐT NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 4 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 Tên đề tài: BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC 
SINH TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 4 QUA CHỦ ĐỀ “MOMENT 
 LỰC. CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” VẬT LÝ 10 BẰNG HÌNH 
 THỨC DẠY HỌC THEO TRẠM. 
 Lĩnh vực: Lý luận và Phương pháp dạy học Vật lí 
 Tác giả: 1. Nguyễn Đức Thái 
 2. Lê Thị Lý 
 Tổ chuyên môn: Khoa học tự nhiên 
 Điện thoại liên hệ: 0943520838 
 Nghệ An, tháng 4 năm 2023 
 - 0 - 
 2.4.1. Các thí nghiệm khi dạy học chủ đề “Moment lực. Cân bằng 
của vật rắn” 20 
2.4.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi tình huống. 22 
2.4.3. Phiếu học tập, phiếu hướng dẫn học, phiếu hỗ trợ........ 23 
2.5. Thiết kế kế hoạch bài dạy chủ đề “Moment lực. Cân bằng của 
vật rắn” 23 
2.6. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã được 
xây dựng và áp dụng trong đề tài 38 
CHƯƠNG III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 42 
PHẦN IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ... 47 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 48 
PHỤ LỤC 1: Phiếu điều tra giáo viên. a 
PHỤ LỤC 2: Phiếu khảo sát học tập của HS... c 
PHỤ LỤC 3: Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của đề tài.. d 
PHỤ LỤC 4: Các đề kiểm tra. f 
PHỤ LỤC 5: Một số hình ảnh thực nghiệm o 
 ii 
 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 
 1. Lí do chọn đề tài 
 Trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 của nước ta thì 
năng lực giao tiếp và hợp tác là một trong những năng lực chung được tất cả các 
môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, bồi dưỡng. Năng lực hợp tác 
cho thấy khả năng hợp tác, cùng nhau làm việc, hỗ trợ, giúp đỡ nhau của cá nhân 
trong mối quan hệ với cá nhân khác, với tập thể chung một cách hiệu quả để hướng 
đến một mục đích chung. Hợp tác sẽ giúp hỗ trợ, bổ sung cho nhau, tập hợp những 
điểm mạnh của mỗi cá nhân tạo nên sức mạnh mới về vật chất, trí tuệ, tinh thần. 
Việc bồi dưỡng năng lực hợp tác có ý nghĩa rất lớn trong việc góp phần hình thành 
các phẩm chất mới của con người Việt Nam. 
 Có nhiều phương pháp, hình thức được sử dụng để bồi dưỡng năng lực hợp tác 
cho HS như: Dạy học theo nhóm, dạy học dự án, hoạt động ngoài giờ lên lớp, dạy 
học theo hình thức “lớp học đảo ngược”... Dạy học theo trạm là hình thức dạy học 
hiện đại được sử dụng phổ biến ở nhiều nước trên thế giới. 
 Đối với dạy học theo trạm học sinh được tự chủ, tích cực hoạt động tham gia 
giải quyết các nhiệm vụ học tập, học sinh tự kiểm tra, đánh giá kết quả của cá nhân 
và của nhóm mình qua đó nâng cao năng lực đánh giá của bản thân. Có cơ hội nâng 
cao kĩ năng làm việc theo nhóm, các kĩ năng tranh luận, các phương pháp giải quyết 
vấn đề, năng lực thực nghiệm. 
 Chủ đề “Moment lực. Cân bằng của vật rắn” trong chương trình Vật lí 10 có 
nhiều kiến thức đơn giản, dễ hiểu, gần gũi với cuộc sống hàng ngày của học sinh, 
các thí nghiệm sinh động, dễ làm; học sinh có thể thực hiện được những dự án hiệu 
quả, rất thích hợp với hình thức dạy học theo trạm. 
 Từ những lí do thực tiễn trên, chúng tôi chọn đề tài: “Bồi dưỡng năng lực 
hợp tác cho học sinh trường THPT Diễn Châu 4 qua chủ đề “Moment lực. 
Cân bằng của vật rắn” Vật lý 10 bằng hình thức dạy học theo trạm” 
 2. Mục đích nghiên cứu 
 Vận dụng phương pháp dạy học theo trạm trong dạy học chủ đề “Moment lực. 
Cân bằng của vật rắn”, Vật lí 10 nhằm bồi dưỡng năng lực hợp tác của học sinh. 
 3. Phạm vi nghiên cứu. 
 - Về nội dung: Chương trình Vật lý 10 (KNTT). 
 - Về không gian, thời gian: 
 + Không gian thực nghiệm: Trường THPT Diễn Châu 4 
 + Thời gian: Từ tháng 9/2022 đến tháng 3/2023. 
 4. Đối tượng nghiên cứu 
 - Hình thức dạy học theo trạm 
 - Năng lực hợp tác của HS THPT 
 1 
 đơn giản. Khắc phục được khó khăn thiếu thốn về trang thiết bị nếu cho học sinh 
tiến hành đồng loạt thiết kế, chế tạo, giúp học sinh phát huy được các khả năng tư 
duy sáng tạo của mình. 
 Bổ sung và làm sáng tỏ cơ sở lí luận về bồi dưỡng năng lực hợp tác của học 
sinh trong dạy học Vật lí ở trường phổ thông. 
 Đề tài có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên khi dạy học theo hướng bồi 
dưỡng năng lực hợp tác cho học sinh ở trường phổ thông. 
 3 
 Bảng 1.1. Các năng lực thành tố 
 TT Năng lực thành tố Chỉ số hành vi 
 1.1. Xác định nhiệm vụ cần thực hiện 
 1 Xác định mục đích 1.2. Phân chia nhiệm vụ hợp tác thành các nhiệm vụ 
 hợp tác nhỏ 
 1.3. Xác định nhu cầu của các thành viên trong nhóm 
 2.1. Di chuyển, tạo các nhóm hợp tác phù hợp 
 Tạo nhóm và lập 
 2 2.2. Nêu được khả năng các thành viên trong nhóm 
 kế hoạch hợp tác 
 2.3. Lập được kế hoạch hợp tác 
 3.1. Xác định vị trí và nhiệm vụ của bản thân trong 
 hoạt động 
 3.2. Thực hiện nhiệm vụ được giao 
 3 Tham gia hoạt 
 động hợp tác 3.3. Nêu ý kiến cá nhân về kết quả thực hiện nhiệm 
 vụ 
 3.4. Lắng nghe, phản hồi ý kiến và ghi chép 
 Đánh giá hoạt 4.1. Tự đánh giá kết quả hoạt động của cá nhân 
 4 động của bản thân 4.2. Đánh giá lẫn nhau 
 và các thành viên 
 khác 4.3. Đánh giá kết quả hoạt động nhóm 
 1.2. Phương pháp, kĩ thuật dạy học bồi dưỡng năng lực hợp tác của học 
sinh. 
 Trong tổ chức dạy học môn VL ở nhà trường phổ thông, NL hợp tác của HS 
được hình thành và phát triển thông qua việc giao cho HS nhiệm vụ làm việc trong 
nhóm để giải quyết các nhiệm vụ với độ khó và độ tự lực tăng dần: 
1.2.1. Dạy học theo trạm 
 Dạy học theo trạm là một kiểu tổ chức dạy học mở, trong đó căn cứ vào yêu 
cầu về kiến thức, kỹ năng của bài học, giáo viên có thể tổ chức cho HS hoạt động 
học tập tự lực tại các vị trí trong không gian trong/ngoài lớp học để giải quyết vấn 
đề. Hệ thống các trạm thường được thiết kế bố trí theo hình thức các vòng tròn khép 
kín trong không gian lớp học. 
 5 
 1.2.1.3. Ưu điểm và hạn chế của dạy học theo trạm 
 - Ưu điểm: Tăng cường sự tham gia nâng cao hứng thú và cảm giác thoải mái 
của HS; tạo ra sự tương tác cao giữa HS với HS, với giáo viên và môi trường học 
tập; cho phép điều chỉnh phù hợp với trình độ và nhịp độ học tập của HS, giúp HS 
hiểu sâu, nhớ lâu. 
 - Hạn chế: Tuy nhiên, để tổ chức được những bài học theo phương pháp dạy 
học theo trạm cần có rất nhiều các yếu tố về không gian, thời gian, cơ sở vật chất và 
cả sự đầu tư chuẩn bị công phu của giáo viên cũng như của HS 
 1.2.1.4. Áp dụng dạy học theo trạm vào học dạy học ở trường phổ thông 
 - Điều kiện vận dụng dạy học theo trạm 
 Dạy học theo trạm đạt hiệu quả khi đảm bảo điều kiện: nội dung bài học phù 
hợp, không gian lớp học phù hợp với số trạm học tập, thiết bị đồ dùng, phương dạy 
học và tư liệu phải được đảm bảo đầy đủ các thiết bị, giáo viên có năng lực về chuyên 
môn, số lượng HS phù hợp với không gian lớp học. 
 - Các kiểu loại kiến thức được áp dụng đối với dạy học theo trạm: 
 Dạy học theo trạm có thể áp dụng cho các loại bài học/ chủđề có nội dung kiến 
thức như: bài dạy kiến thức mới, bài thí nghiệm thực hành... có thể tổ chức bằng 
nhiều cách khác nhau như: như quan sát, làm thí nghiệm, xây dựng bằng con đường 
lý thuyết, các bài luyện tập nhằm bồi dưỡng các kỹ năng cơ bản của một nội dung, 
kiến thức nào đó. 
 - Quy tắc xây dựng nội dung học tập theo trạm: 
 + Các nhiệm vụ học tập phải độc lập tương đối sao cho học sinh có thể bắt đầu 
từ bất kì nhiệm vụ nào. 
 + Với các trạm có thí nghiệm, các nguyên vật liệu phải đơn giản, dễ thao tác, 
phù hợp với thí nghiệm học sinh. 
 + Thời gian dành cho mỗi trạm tối đa không quá 15 phút; số trạm trong một 
đơn vị kiến thức không quá 5 trạm. 
 + Ngoài các trạm với các nhiệm vụ bắt buộc, ta cần xây dựng các trạm với các 
nhiệm vụ tự chọn, với độ khó dễ khác nhau để cá biệt hóa năng lực học sinh. 
 + Giáo viên nên cung cấp đáp án hoặc hệ thống trợ giúp tương ứng với các 
nhiệm vụ học tập để học sinh tự kiểm tra và đánh giá kết quả bản thân. 
 + Học sinh được phát phiếu học tập tương ứng với các trạm để tối ưu hóa thời 
gian làm việc. 
 + Giáo viên cần xây dựng và thống nhất với học sinh nội quy làm việc tại các 
trạm. 
 - Các bước tổ chức dạy học dưới hình thức học tập theo trạm. 
 * Chuẩn bị để tổ chức dạy học theo trạm 
 Để áp dụng dạy học theo Trạm ở trường phổ thông, GV cần chuẩn bị cụ thể 
từng nội dung theo các bước sau: 
 7 
 * Quy trình tổ chức dạy học theo hình thức Trạm 
 Bước 1: Đưa ra tình huống chứa đựng vấn đề học tập 
 Trạm 
 Bước 2: Tổ chức HS suy đoán giải pháp để giải quyết vấn đề 
 c theo theo c
 ọ
 y h y 
 ạ
 c d c Bước 3: Giới thiệu các trạm và giao nhiệm vụ học tập 
 ứ
 ch
 ổ 
 nh t Bước 4: Thành lập các nhóm HS theo các trạm học tập 
 ì
 Quy tr
 Bước 5: Tổ chức học tập tại các trạm 
 Bước 6: Tổ chức đánh giá kết quả và củng cố, vận dụng 
 Hình 1.1. Quy trình thực hiện dạy học theo hình thức trạm 
 1.2.2. Kĩ thuật dạy học 
 1.2.2.1. Kỹ thuật khăn trải bàn 
 Kĩ thuật khăn trải bàn là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác, 
kết hợp giữa hoạt động cá nhân và nhóm của học sinh thông qua sử dụng phiếu học 
tập được bố trí như khăn trải bàn. 
 1.2.2.2. Kỹ thuật mảnh ghép 
 Kĩ thuật này được thực hiện qua 2 vòng gồm các nhóm chuyên gia và nhóm 
hợp tác 
 1.2.2.3. Kĩ thuật công đoạn 
 - Trong kĩ thuật công đoạn, người học được chia thành các nhóm, mỗi nhóm 
được giao giải quyết một nhiệm vụ cụ thể và khác nhau giữa các nhóm. 
 1.2.2.4. Kỹ thuật KWL 
 Việc sử dụng kĩ thuật này với mục đích để khơi gợi lại những kiến thức đã 
học của người học bằng cách hỏi về những gì đã biết về bài học 
 1.2.2.5. Kỹ thuật 5W1H 
 Kỹ thuật này thường được dùng cho các trường hợp khi cần có thêm ý tưởng 
mới, hoặc xem xét nhiều khía cạnh của vấn đề, chọn lựa ý tưởng để phát triển, sử 
 9 
 Chú trọng phát triển kỹ năng về công nghệ 
 6 16 80 4 20 0 0 
 và kỹ thuật 
 Dạy học tích hợp các môn học và tạo ra 
 7 8 40 10 50 2 10 
 sản phẩm 
 Dạy học chú trọng đặc trưng khoa học, 
 8 6 30 10 50 4 20 
 công nghệ 
 Tính trực quan, sinh động, kích thích hứng 
 9 18 90 2 10 0 0 
 thú học tập 
 Người học nhận ra sở trường và lựa chọn 
 10 6 30 10 50 4 20 
 nghề 
 Qua bảng 1.3.1 cho ta thấy, có 80% trên tổng số GV được hỏi cho rằng đặc 
trưng của dạy học theo trạm là đáp ứng các phong cách học khác nhau của HS, trong 
dạy học theo trạm các HS được học thoải mái, phù hợp nhịp độ và học liệu đáp ứng 
khả năng tìm hiểu của mỗi người tham gia. Ngoài ra, đa số GV cũng cho rằng dạy 
học theo trạm được thực hiện theo nhóm học tập để phát triển NL hợp tác của người 
học (80%); Có 90% GV cho rằng tính trực quan sẽ kích thích hứng thú học tập của 
HS, tạo cho HS cảm hứng và sẵn sàng hoạt động. Số ít GV cho rằng trong dạy học 
theo trạm có yếu tố đặc trưng cho ứng dụng khoa học và công nghệ (30%), bởi các 
GV có suy nghĩ để vận hành dạy học hiệu quả cần có sự hỗ trợ của thiết bị, phương 
tiện dạy học hiện đại. Ngoài ra, số ý kiến thể hiện thông qua thống kê chưa tập trung 
vào đặc trưng của dạy học theo trạm, các GV được hỏi đều cho rằng dạy học theo 
trạm chính là người dạy tổ chức cho người học thực hiện các nhiệm vụ khác nhau 
tại các vị trí cụ thể trong không gian của lớp học truyền thống, đáp ứng các nhu cầu 
học tập và đảm bảo cho HS học thoải mái theo phong cách của mỗi HS, qua đó, họ 
có cơ hội phát huy khả năng cá nhân, thông qua đó người học có cơ hội phát triển 
NL của bản thân; bản chất dạy học tích cực chính là làm phát huy ở HS tính hợp tác, 
sáng tạo người học, đồng thời tạo ra các sản phẩm có ý nghĩa. 
 1.3.2. Tổ chức các hoạt động học tập hợp tác, tích cực chủ động trong học 
tập 
 Kết quả về tổ chức các hoạt động nhận thức, đảm bảo người học tích 
cực được GV phản hồi qua tiến hành khảo được mô tả ở bảng 1.3.2 dưới 
đây. 
 11