Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong môn Tự nhiên và xã hội Lớp 3

 2
 MỤC LỤC
 Trang
I. PHẦN MỞ ĐẦU2
1. Lí do chọn đề tài2
2. Mục đích nghiên cứu3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu3
5. Phương pháp nghiên cứu4
II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU4
1. Cơ sở lí luận4
2. Cơ sở thực tiễn7
3. Các giải pháp8
3.1. Việc chuẩn bị mẫu vật8
3.2. Việc sắp xếp chỗ ngồi và tạo không gian lớp học8
3.3. Thiết kế lại các bước tiến hành9
3.4. Ví dụ minh họa 10
III. KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG 13
IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 16
TÀI LIỆU THAM KHẢO 17 4
các môn khoa học tự nhiên. Theo phương pháp BTNB, dưới sự giúp đỡ của GV, 
chính HS tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc sống thông qua 
tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều tra để từ đó hình thành 
kiến thức cho mình. Cũng như các PPDH tích cực khác, BTNB luôn coi HS là 
trung tâm của quá trình nhận thức, chính các em là người tìm ra câu trả lời và lĩnh 
hội kiến thức.
 Những điều trên chính là lý do chính đã khiến tôi chọn nội dung “Sử dụng 
phương pháp Bàn tay nặn bột trong môn Tự nhiên và hã hội lớp 3 ” đề làm biện 
pháp nâng cao chất lượng giảng dạy của mình.
 2. Mục đích nghiên cứu
 Phương pháp dạy học “Bàn tay nặn bột” (BTNB) là phương pháp dạy học 
khoa học dựa trên cơ sở của sự tìm tòi - nghiên cứu, áp dụng cho việc dạy học 
các môn khoa học tự nhiên. Theo phương pháp BTNB, dưới sự giúp đỡ của GV, 
chính HS tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc sống thông qua 
tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều tra để từ đó hình thành 
kiến thức cho mình. Cũng như các PPDH tích cực khác, BTNB luôn coi HS là 
trung tâm của quá trình nhận thức, chính các em là người tìm ra câu trả lời và lĩnh 
hội kiến thức.
 3. Nhiệm vụ nghiên cứu
 a. Nghiên cứu cơ sở lý luận.
 b. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn.
 c. Điều tra thực trạng sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột ở môn TNXH 
3.
 d. Đề xuất một số giải pháp nhằm áp dụng phương pháp BTNB hợp lí và có 
hiệu quả trong tiết TNXH 3.
 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
 Đối tượng nghiên cứu của đề tài là cách áp dụng phương pháp BTNB vào 
tiết TNXH của học sinh lớp 3, phạm vi trường tiểu học. 6
 hỏi, giả thuyết bằng nói, viết, vẽ.
 nhiều - GV quan sát nhanh để 
 cách nói, viết, vẽ. tìm các hình vẽ khác 
 Đây là bước quan trọng biệt.
 đặc trưng của phương - GV không nhất thiết 
 pháp BTNB. phải chú ý tới các quan 
 niệm đúng, cần phải chú 
 trọng đến các quan niệm 
 sai.
Bước 3 a. Đề xuất câu hỏi - GV giúp học sinh đề 
Đề xuất câu hỏi hay giả - Từ các khác biệt và xuất câu hỏi liên quan 
thuyết và thiết kế phong phú về biểu đến nội dung bài học.
phương án thực nghiệm tượng ban đầu, HS đề Kiểm soát lời nói, cấu 
 xuất câu hỏi liên quan trúc câu hỏi, chính xác 
 đến nội dung bài học. hoá từ vựng của HS.
 b. Đề xuất phương án - GV đặt câu hỏi đề 
 thực nghiệm nghị HS đề xuất thực 
 - Bắt đầu từ những vấn nghiệm tìm tòi nghiên 
 đề khoa học được xác cứu để trả lời cho câu 
 định, HS xây dựng giả hỏi đó.
 thuyết. GV ghi lại các cách đề 
 HS trình bày các ý xuất của học sinh 
 tưởng của mình, đối (không lặp lại).
 chiếu nó với những bạn 
 khác.
Bước 4 HS hình dung có thể - Nêu rõ yêu cầu, mục 
Tiến hành thí nghiệm kiểm chứng các giả đích thí nghiệm sau đó 
tìm tòi - nghiên cứu thuyết bằng. mới phát các dụng cụ và 8
Bước 5 HS kiểm tra lại tính hợp GV động viên HS và 
Kết luận và hợp thức lý của các giả thuyết mà yêu cầu bắt đầu lại tiến 
hoá kiến thức mình đưa ra. trình nghiên cứu.
 * Nếu giả thuyết sai: - GV giúp HS lựa chọn 
 Quay lại bước 3. các lý luận và hình 
 * Nếu giả thuyết thành kết luận.
 đúng: - Sau khi thực hiện 
 Thì kết luận và ghi nhận nghiên cứu, các câu hỏi 
 chúng. dần dần được giải quyết, 
 các giả thuyết dần dần 
 được kiểm chứng tuy 
 nhiên vẫn chưa có hệ 
 thống hoặc chưa chính 
 xác một cách khoa học.
 - GV có trách nhiệm 
 tóm tắt, kết luận và hệ 
 thống lại để HS ghi vào 
 vở coi như là kiến thức 
 bài học.
 GV khắc sâu kiến thức 
 bằng cách đối chiếu biểu 
 tượng ban đầu. 10
 3.1. Việc chuẩn bị mẫu vật
 Trong các tiết TNXH có sử dụng mẫu, vật thật như hoa, quả, lá cây... GV 
có thể giao cho HS tự chuẩn bị theo nhóm để làm phong phú mẫu, vật thật cũng 
như giảm bớt sự chuẩn bị của GV.
 3.2. Việc sắp xếp chỗ ngồi và tạo không gian lớp học
 Bản chất của phương pháp BTNB là HS cùng thực hiện theo nhóm (6-8 
bạn), nghiên cứu và làm việc theo nhóm, nên việc sắp xếp chỗ ngồi cho HS mất 
thời gian và công sức. Chính vì vậy, GV có thể phân nhóm từ tiết trước, khi vào 
tiết học mới, HS tự di chuyển theo nhóm đến vị trí của mình hoặc HS quay lại
và tạo thành nhóm.
 3.3. Thiết kế lại các bước tiến hành
 Bản chất của phương pháp này là tiến hành theo 5 bước rất rõ ràng. Tuy 
nhiên, đối với HS lớp 3 vẫn còn nhỏ nên có thể gộp bước 1 và 2 để có tiến trình 
như sau:
 Bước 1: Nêu tình huống có vấn đề và giúp HS bộc lộ quan niệm ban đầu.
 - Tình huống xuất phát hay tình huống nêu vấn đề là một tình huống do GV 12
 Trong bài có thể sử dụng PP Bàn tay nặn bột cho cả bài. Dưới đây tôi xin 
được lấy ví dụ minh họa cho hoạt động 2: Tìm hiểu về đặc điểm bên ngoài của 
Quả ở tiết 1.
 I. Yêu cầu cần đạt (cả bài)
 - HS nắm được đặc điểm bên ngoài (hình dạng, màu sắc, kích thước) và 
đặc điểm bên trong (màu sắc, mùi vị) của một số loại quả. Biết được cấu tạo 
chung của quả; một số lợi ích của quả và hạt mang lại.
 - Phát triển kỹ năng giao tiếp khi trình bày kết quả; lắng nghe để ghi chép, 
nhận xét và hợp tác nhóm của HS.
 - Ham tìm tòi, sáng tạo và có ý thức bảo vệ cây cối trong thiên nhiên.
 II. Đồ dùng dạy học (cả bài)
 - GV: máy chiếu; 1 số loại quả: chanh, cà chua, chuối, táo, vải, dứa, lạc; 
phiếu quan sát (khổ lớn); “khăn trải bàn”; sách giáo khoa.
 - HS: bút, màu vẽ, giấy A0.
 III. Các hoạt động dạy học
 Bàn tay nặn bột Hoạt động của HS Hỗ trợ của GV
 1. Khởi động - GV cho hát theo.
 - HS hát bài : Quả - Tìm các loại quả trên 
 HS tìm tên cây có trong bài hát.
 (Kĩ thuật động não)
 2. Khám phá 
 HĐ1. Đặc điểm bên 
 - Bước 1: Đưa ra tình ngoài của các loại quả 
 huống và nêu vấn đề. - Quan sát hình các loại - Đưa hình các loại quả 
 quả và nêu hình dạng vừa kể lên màn hình. 
 màu. - GV đưa ra thắc mắc: 
 Quả có đặc điểm gì về 
 hình dạng, kích thước, 14
 - HS tự so sánh với khái 
 - Bước 5: Kết luận và niệm ban đầu của mình. 
 hợp thức hóa kiến thức - Mỗi loại quả có hình 
 dáng, kích thước, màu 
 sắc, mùi vị khác nhau. 
 HĐ2. Cấu tạo của quả 
 HĐ3. Lợi ích của 1 số 
 loại quả và hạt. 
 3. Củng cố 
 III. KẾT QUẢ VÀ ỨNG DỤNG
 Các hình thức tổ chức dạy học: sử dụng linh hoạt, kết hợp được nhiều
 hình thức như cả lớp, nhóm lớn, nhóm nhỏ.
(HS hoạt động nhóm lớn) (HS hoạt động nhóm nhỏ) 
 + Đối với học sinh:
 - Khi đến tiết TNXH hứng thú hơn, thậm chí có bạn reo hò vỗ tay.
 - Kiến thức là tự HS hình thành nên HS ghi nhớ và làm chủ dễ dàng; khi 
được hỏi đến HS có thể trả lời chính xác vì chính các em được tự đi tìm tri thức. 16
 - Một số bảng thống kê số liệu
 Kết quả theo dõi sự hiểu bài (hiểu bản chất) của HS lớp 3A2
 PP dạy Tổng số Hiểu bài Chưa hiểu bài
 HS
 PP trước 34 30 88% 4 12%
 PPBTNB 34 34 100% 0 0%
 Tỉ lệ HS mong muốn được tiếp tục học PP BTNB
 Tổng số HS Mong muốn Không mong muốn
 34 34 100% 0 0%
 + Đối với Giáo viên
 - Cá nhân bản thân tôi cũng thấy mình thoát ra khỏi sự nặng nề và khoảng 
cách giữa GV và HS. Việc quan sát HS trong PPDH này giúp tôi hiểu và đưa ra 
được các hình thức, phương pháp, khối lượng kiến thức phù hợp với các em hơn.
 - Vấn đề: Tuy vậy, việc lên kế hoạch, chuẩn bị tranh ảnh mẫu vật thật tốn 
khá nhiều thời gian và công sức. Hơn nữa, khi thực hiện BTNB thì tiết học tốn 
nhiều thời gian nếu HS và GV chưa tự chủ; lớp luôn trong trang thái làm việc 
nhóm nên “ồn ào”, GV khó kiểm soát hết được.
 - Nguyên nhân: Vì mỗi HS cần phải có đồ dùng, mẫu riêng để học tập. Học 
theo phương pháp BTNB cần sắp xếp bàn ghế theo nhóm. HS thực hiện làm việc 
hợp tác trong suốt tiết học nên gầy ra “ồn ào”.
 - Giải pháp: Với nhiều bài TNXH cô giáo có thể phân công HS mang đồ 
dùng, mẫu vật. GV cần xếp tiết học gần tiết ra chơi để có thời gian kê bàn ghế. 
GV cho HS chuẩn bị trước các câu hỏi trong hoạt động nhóm để khi thực hiện, 
HS không mất nhiều thời gian và gây “ồn ào”.
 Ứng dụng: Sử dụng giải pháp trong các tiết TNXH lớp 3 có:
 + Kiến thức mới mà HS cần tìm hiểu.
 + Các phương án thực nghiệm đơn giản, không gây nguy hiểm. 18
 TÀI LIỆU THAM KHẢO
 [1] Bùi Văn Huệ (1977), Tâm lý học tiểu học, NXBGD, Hà Nội. 
 [2] PGS.TS Nguyễn Đức Vũ (2005), Phương pháp dạy học Tự nhiên và xã 
hội, NXBGD, Hà Nội. 
 [3] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Sách giáo viên, sách giáo khoa môn Tự 
nhiên và xã hội lớp 3, NXBGD, Hà Nội. 
 [4] Nguyễn Vinh Hiển (2011), Phương pháp “bàn tay nặn bột” trong dạy 
học các môn khoa học ở trường tiểu học và trung học cơ sở, NXBGD, Hà Nội. 
 [5] Nguyễn Thị Thấn (chủ biên), Nguyễn Thượng Giao, Đào Thị Hồng, 
Nguyễn Thị Hường, Nguyễn Tuyết Nga (2009), Phương pháp dạy học các môn 
học về tự nhiên và xã hội, NXB Đại học Sư phạm. 
 [6] Georges Charpak (1999), Bàn tay nặn bột, khoa học ở trường tiểu học, 
Đinh Ngọc Lân (dịch). 
 TP. Bắc Giang, ngày 12 tháng 10 năm 2022
 XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG NGƯỜI VIẾT
 HIỆU TRƯỞNG
 Ngụy Thanh Huyền