Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp phát triển phẩm chất chăm chỉ; năng lực tự học, tin học và công nghệ cho học sinh THPT qua các hoạt động tập thể và trải nghiệm, sáng tạo theo bộ sách Kết nối tri thức

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN 
 TRƯỜNG THPT THANH CHƯƠNG 1 
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM 
 ĐỀ TÀI: 
 BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT CHĂM CHỈ; 
 NĂNG LỰC TỰ HỌC, TIN HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHO 
HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUA CÁC HOẠT 
 ĐỘNG TẬP THỂ VÀ TRẢI NGHIỆM, SÁNG TẠO. 
 Lĩnh vực: Trải nghiệm – HN 
 Người thực hiện: Lâm Thị Ái Thơ 
 Tổ: Văn – Ngoại ngữ 
 A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Leibniz đã nói “Ai làm chủ giáo dục có thể thay đổi thế giới”, câu nói nhấn mạnh 
sứ mệnh cao cả của người làm chủ giáo dục. Mượn câu nói trên, chúng tôi muốn nhấn 
mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục trong phạm vi trường Trung học phổ thông. Xã 
hội Việt Nam hiện nay có những yếu tố tác động tạo nên sự chuyển biến mạnh mẽ đối 
với yêu cầu chất lượng giáo dục ở bậc học Trung học phổ thông nói chung và trường 
Trung học phổ thông Thanh Chương 1 chúng tôi nói riêng. Đó là sự đổi mới mạnh mẽ 
theo hướng hiện đại hóa, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, đồng thời cuộc 
cách mạng khoa học công nghệ tạo nên những bước phát triển nhảy vọt, sự hình thành 
nền kinh tế tri thức, xã hội tri thức Trong bối cảnh ấy, nền giáo dục nước nhà bắt 
buộc phải thay đổi cách thức, phải không ngừng đổi mới và thích nghi, đây là một quy 
luật tất yếu. Đặc biệt, chúng ta phải chú trọng đổi mới việc giáo dục và giảng dạy để 
đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân lực có tri thức, kĩ năng và phẩm chất. 
 Nghị quyết 29 – NQTW Đảng khóa 8 “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và 
đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị 
trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế” đã nêu rõ giải pháp Tiếp tục đổi mới 
mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát 
triển phẩm chất, năng lực của người học. 
 Văn bản số 1776/SGD&ĐT- GDTrH ngày 26 tháng 8 năm 2022 của Sở Giáo dục 
và Đào tạo Nghệ An về hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học 2022- 2023 cũng nhấn 
mạnh yêu cầu đối với các trường Trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh phải “tăng 
cường sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, khai thác sử dụng thiết bị 
dạy học và học liệu”, “Tiến trình dạy học mỗi bài học được xây dựng thành các hoạt 
động học với mục tiêu, nội dung, sản phẩm học tập và cách thức thực hiện linh hoạt để 
giao cho HS thực hiện trong lớp học, ngoài lớp học, ở trường, ở nhà, cơ sở sản xuất, 
kinh doanh, tại di sản văn hóa và cộng đồng. Tăng cường giao cho học sinh tự nghiên 
cứu sách giáo khoa và tài liệu tham khảo, thực hiện ở nhà hoặc qua mạng, để tiếp nhận 
và vận dụng kiến thức; dành nhiều thời gian trên lớp để tổ chức cho HS báo cáo, thuyết 
trình, thảo luận, luyện tập, thực hành, kết quả tự học của mình” “Tiếp tục triển khai dạy 
học gắn liền với thực tiễn” “thể hiện trong kế hoạch giáo dục môn học dưới hình thức 
thực hành, trải nghiệm trong môn học hoặc được thiết kế thành các hoạt động giáo dục 
không tổ chức trong lớp học”. Trong thực tế, chúng tôi cũng nhận thấy, thông qua các 
hoạt động tập thể và học tập trải nghiệm sáng tạo góp phần phát triển năng lực và phẩm 
chất cho người học là một giải pháp rất hữu hiệu. 
 Mặt khác, con người trong nhịp sống hiện đại ngày nay đòi hỏi phải có phẩm chất 
chăm chỉ, trong khi đó, khảo sát thực tiễn, chúng tôi nhận thấy một bộ phận không nhỏ 
học sinh có tư tưởng thụ động, chờ đợi, hưởng thụ. Các bậc phụ huynh ngày nay sinh ít 
con nên cha mẹ hay bao bọc, làm thay cho con, góp phần tạo nên tính ỷ lại, lười biếng, 
thụ động; có một bộ phận không biết làm những việc thông thường hàng ngày như tự 
 1 
 B. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 
 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 
 1.1. Những hiểu biết về giáo dục theo định hướng phát triển phẩm chất và 
năng lực cho học sinh Trung học phổ thông 
 Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực nay còn gọi là dạy học 
định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày 
nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hướng phát triển năng lực 
nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học. 
 Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, 
thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực 
vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng 
lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình này nhấn 
mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức. 
 Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực không quy định những nội 
dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo 
dục, trên cở sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương 
pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy 
học tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn. Trong chương trình định hướng phát 
triển năng lực, mục tiêu học tập, tức là kết quả học tập mong muốn thường được mô tả 
thông qua hệ thống các năng lực (Competency). Kết quả học tập mong muốn được mô 
tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. Học sinh cần đạt được những kết quả yêu 
cầu đã quy định trong chương trình. Việc đưa ra các chuẩn đào tạo cũng là nhằm đảm 
bảo quản lý chất lượng giáo dục theo định hướng kết quả đầu ra. 
 Với triết lý giáo dục “lấy việc hình thành năng lực người học làm trung tâm, làm 
mục tiêu đào tạo thay cho truyền thụ kiến thức”, ngày 4/11/2013, Tổng Bí thư Nguyễn 
Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương 
khóa XI (Nghị quyết số số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào 
tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường 
định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Như vậy, đổi mới căn bản, toàn diện 
nền giáo dục chính là chuyển giáo dục sang hướng tiếp cận năng lực. 
 1.2. Những hiểu biết về hoạt động tập thể và trải nghiệm, sáng tạo trong 
trường Trung học phổ thông 
 Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục, trong đó, dưới sự hướng 
dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực tiếp vào các 
hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, nhà trường cũng như ngoài xã hội 
với tư cách là chủ thể của hoạt động, qua đó phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất 
nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình. Trải nghiệm sáng tạo là 
hoạt động được coi trọng trong từng môn học. 
 3 
 1.3. Một số khái niệm 
 1.3.1. Phẩm chất chăm chỉ 
 Đức tính chăm học, chăm làm, hăng say học hỏi và nhiệt tình tham gia công việc 
chung sẽ giúp các em rèn luyện, phát triển bản thân để đạt được những thành công lớn 
lao trong tương lai. 
 Chăm chỉ thể hiện ở những kỹ năng học tập hàng ngày của học sinh, học mọi lúc 
mọi nơi, luôn dám nghĩ dám làm, dám đặt câu hỏi. Việc rèn nề nếp học tập chủ động, 
học tập qua trải nghiệm sẽ hỗ trợ học sinh hình thành phẩm chất đáng quý này. 
 Chăm đọc sách báo; thường xuyên hoàn thành nhiệm vụ học tập; siêng năng 
trong công việc gia đình, nhà trường; yêu lao động, có ý chí vượt khó; tích cực rèn 
luyện để chuẩn bị nghề nghiệp cho tương lai. 
 1.3.2. Năng lực tự học 
 Nguyễn Cảnh Toàn đưa ra quan niệm về năng lực tự học như sau: “Năng lực tự 
học được hiểu là một thuộc tính kỹ năng rất phức hợp. Nó bao gồm kỹ năng và kĩ xảo 
cần gắn bó với động cơ và thói quen tương ứng, làm cho người học có thể đáp ứng được 
những yêu cầu mà công việc đặt ra”; “Năng lực tự học là sự tích hợp tổng thể cách học 
và kỹ năng tác động đến nội dung trong hàng loạt tình huống – vấn đề khác nhau” 
 “Năng lực tự học là khả năng xác định được nhiệm vụ học tập một cách tự giác, 
chủ động; tự đặt được mục tiêu học tập để đòi hỏi sự nỗ lực phấn đấu thực hiện; thực 
hiện các phương pháp học tập hiệu quả; điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân 
khi thực hiện các nhiệm vụ học tập thông qua tự đánh giá hoặc lời góp ý của giáo viên, 
bạn bè; chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp khó khăn trong học tập”. 
 1.3.3. Năng lực tin học 
 Lựa chọn và sử dụng hiệu quả một số các thiết bị, phần mềm và dịch vụ hệ thống 
ICT thông dụng để hoàn thành công việc cụ thể; khai thác được một số dịch vụ trên 
mạng; tổ chức và lưu trữ dữ liệu dưới các dạng thức khác nhau một cách an toàn và bảo 
mật. 
 1.3.4. Năng lực công nghệ 
 Theo UNESCO (2018), khái niệm năng lực công nghệ số là khả năng tiếp cận, 
quản lý, hiểu, tích hợp, giao tiếp, đánh giá và tạo thông tin một cách an toàn và hợp lý 
thông qua công nghệ kỹ thuật số phục vụ cho việc làm và lập nghiệp. Năng lực công 
nghệ số bao gồm các năng lực khác nhau liên quan đến kĩ năng công nghệ thông tin - 
truyền thông (CNTTTT), kiến thức thông tin và truyền thông. 
 II. CƠ SỞ THỰC TIỄN 
 Trong quá trình nghiên cứu vấn đề, chúng tôi tiến hành tìm hiểu việc thực hiện 
nhiệm vụ giảng dạy và giáo dục của giáo viên. Từ đó, chúng tôi nhận thấy một số thực 
trạng như sau: 
 5 
 III. NỘI DUNG CÁC BIỆN PHÁP 
 3.1. Xây dựng những tình huống và định hướng nội dung các hoạt động tập 
thể, trải nghiệm, sáng tạo hướng tới phát triển phẩm chất và năng lực; đồng thời 
tổ chức đánh giá, nhận xét, rút kinh nghiệm phát triển phẩm chất và năng lực 
 Xây dựng tình huống là một phương pháp được sử dụng từ lâu trong lịch sử giáo 
dục thế giới, giáo dục học sinh bằng tình huống là một phương pháp tích cực góp phần 
thực hành môi trường giáo dục toàn diện, khâu đột phá cơ bản của yêu cầu đẩy mạnh 
giáo dục hiện nay. 
 Việc xây dựng tình huống trong giáo dục cũng phải tuân theo một số yêu cầu 
chung như trong giảng dạy bộ môn văn hóa. Đó là đảm bảo tính chính xác, khoa học, 
đảm bảo tính thực tiễn, đảm bảo tính giáo dục và sư phạm, dựa trên thực tế đơn vị và 
địa phương nơi học sinh sinh sống. 
 Trong tổ chức hoạt động tập thể, trải nghiệm sáng tạo, nếu chúng ta để mặc giáo 
viên và học sinh tự mày mò tìm kiếm môi trường, địa điểm sẽ rất khó khăn, tính pháp lí 
không đảm bảo, thiếu chuyên nghiệp; đôi khi gặp phải việc gây khó dễ từ phía địa 
phương hoặc địa điểm trải nghiệm; đôi khi có những bất trắc, rủi ro đáng tiếc về phía 
học sinh để lại hậu quả nặng nề Vì thế, khi người quản lí làm cầu nối cho các hoạt 
động tập thể và học tập, trải nghiệm, sáng tạo; xây dựng tình huống và định hướng cho 
giáo viên, học sinh thực hiện thì mọi hạn chế nêu trên sẽ được giải quyết. Cụ thể là 
người quản lí nắm kế hoạch hoạt động của các môn học, từ đó, có những chỉ đạo, định 
hướng cho các nhóm, tổ chuyên môn triển khai. Khi thống nhất được địa điểm và thời 
gian thực hiện hoạt động, nhà quản lí sẽ điều hành việc liên hệ với các địa điểm hay cơ 
sở giáo viên đưa học sinh đến trải nghiệm. Chắc chắn khi nhà quản lí lên tiếng thì cơ 
quan, đơn vị đó sẽ tiếp nhận và tạo điều kiện tốt nhất cho việc học tập trải nghiệm, sáng 
tạo của học sinh. 
 Trong thực tế đã xảy ra việc một số đơn vị tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng 
tạo cho học sinh mà không hướng tới mục đích chính của hoạt động này nên dẫn đến 
thực trạng biến tướng thành những chuyến đi tham quan, du lịch, chụp ảnh selfie (ảnh 
tự sướng) không hướng tới mục đích học tập. Vì thế, nhà quản lí cùng đội ngũ giáo viên 
cần xây dựng tình huống và định hướng nội dung các hoạt động tập thể, trải nghiệm, 
sáng tạo hướng tới phát triển phẩm chất và năng lực. Đó là lựa chọn nơi để thực hiện 
hoạt động và định hướng cho học sinh nội dung hoạt động; tránh kiểu chạy đua theo 
một số đơn vị bạn hiện nay. Tại đơn vị và 1 số đơn vị bạn khi tổ chức các hoạt động còn 
xảy ra tình trạng chưa đánh giá, nhận xét, rút kinh nghiệm, mới chỉ dừng lại ở tính điểm 
thi đua đơn thuần dẫn đến chưa phát triển được những phẩm chất và năng lực cần thiết 
cho học sinh. Trước thực trạng đó, chúng tôi tiến hành thực hiện giải pháp nêu trên để 
khắc phục những hạn chế đã trình bày. 
 Khi tiến hành xây dựng định hướng hoạt động tập thể và trải nghiệm sáng tạo 
chúng ta xuất phát từ nhu cầu của học sinh – đối tượng thụ hưởng hiệu quả của các hoạt 
 7