Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp nâng cao năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học môn Khoa học tự nhiên 6

 2
 Trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở cấp THCS có bộ môn 
Khoa học tự nhiên – đây là môn học có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển 
toàn diện của học sinh, có vai trò nền tảng trong việc hình thành và phát triển 
thế giới quan khoa học của học sinh. 
 Xuất phát từ những vấn đề nêu trên để góp phần hoàn thiện, nâng cao các 
phương pháp dạy học tích cực, “Học đi đôi với hành” trong dạy học môn Khoa 
học tự nhiên 6 tôi đã mạnh dạn nghiên cứu hoàn thành chuyên đề với nội dung: 
“Biện pháp nâng cao năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn cho 
học sinh trong dạy học môn Khoa học tự nhiên 6” để nâng cao chất lượng dạy 
và học trong nhà trường.
II/ ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
- Đối tượng: Học sinh Trường THCS Chu Minh
- Phạm vi nghiên cứu: 
 + Hệ thống lý thuyết về các phương pháp dạy học theo định hướng năng 
lực của học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới 2018.
 + Dạy học phát triển năng lực của học sinh trong môn Khoa học tự nhiên 
6.
III/ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Nghiên cứu lý thuyết về lý luận dạy học nói chung và lý luận dạy học môn 
Khoa học tự nhiên nói riêng và các môn học nói chung.
- Nghiên cứu các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực môn Khoa học tự 
nhiên nhằm phát triển năng lực của học sinh. 
- Trên cơ sở hệ thống kiến thức sách giáo khoa, sách giáo viên, sách tham khảo 
và thông qua kinh nghiệm học tập, giảng dạy của bản thân, xây dựng các cơ sở 
lí thuyết, các hoạt động thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
- Phương pháp thực nghiệm, thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính thực 
tiễn và hiệu quả của biện pháp đã đề xuất.
- Tổ chức thực hiện và đánh giá tại trường THCS Chu Minh nơi tôi công tác.
IV/ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU 4
 PHẦN B: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I/ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC DẠY VÀ HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ 
NHIÊN KHI CHƯA ÁP DỤNG CHUYÊN ĐỀ 
1. Thực trạng của giáo viên và học sinh
 Qua thực tế giảng dạy ở trường THCS Chu Minh nơi tôi công tác, tôi 
nhận thấy:
- Việc giáo viên sử dụng nội dung kiến thức bài học để học sinh thực hành, vận 
dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống còn chưa được áp dụng nhiều và thường 
xuyên trong các giờ học.
- Nếu giáo viên áp dụng phương pháp truyền thống là thuyết trình, giảng giải 
còn học sinh lắng nghe, ghi chép mà không vận dụng linh hoạt các phương 
pháp, kĩ thuật dạy học tích cực sẽ khiến học sinh thụ động, không sáng tạo, 
không tò mò, không hứng thú học tập. Từ đó sự ghi nhớ và vận dụng kiến thức 
đã học vào thực tiễn của học sinh chưa đạt hiệu quả.
- Nhiều học sinh chưa có kỹ năng sáng tạo, kĩ năng thực hành, kĩ năng thuyết 
trình trong quá trình học tập cũng như trong cuộc sống.
- Trong các tiết học thực hành, học sinh còn chưa sôi nổi, tích cực hoạt động, 
thảo luận, ngại nghiên cứu, tìm hiểu và chưa tự tin trước đám đông.
- Học sinh còn bỡ ngỡ, chưa chú ý, chưa say mê với môn học; chưa có ý thức 
trong việc bảo vệ môi trường, yêu thiên nhiên.
2. Khảo sát về năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn của học 
sinh trong dạy học môn Khoa học tự nhiên 6
2.1 Mục đích của khảo sát
- Khảo sát năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn cuộc sống của 
học sinh lớp 6 trong môn Khoa học tự nhiên qua 1 số nội dung trong quá trình 
thực hiện đổi mới phương pháp dạy học ở nhà trường.
- Đánh giá chung về năng lực học tập, vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn 
của học sinh. 6
biện pháp để nâng cao năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn cho 
học sinh đạt hiệu quả cao hơn.
II/ CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA “BIỆN PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC VẬN 
DỤNG KIẾN THỨC, KĨ NĂNG VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH 
TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN 6”
1. Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn
 Vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn là một trong ba thành tố năng 
lực đặc thù của môn khoa học tự nhiên. Đó là khả năng của một cá nhân có thể 
thực hiện một hay một chuỗi hành động dựa trên kiến thức, kinh nghiệm đã có 
hoặc tìm tòi, khám phá kiến thức mới để giải quyết được các vấn đề thực tiễn 
một cách hiệu quả. Vì vậy việc hình thành và phát triển năng lực vận dụng kiến 
thức và kĩ năng cho học sinh là nhiệm vụ quan trọng của giáo viên. 
 Khoa học tự nhiên là môn khoa học có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa lí 
thuyết với thực nghiệm, góp phần gắn kết khoa học với cuộc sống; quan tâm tới 
những kiến thức gần gũi với cuộc sống hàng ngày của học sinh, tăng cường kiến 
thức khoa học vào các tình huống thực tế. Thông qua đó, học sinh thấy được 
khoa học rất thú vị, gần gĩu và thiết thực với cuộc sống con người.
Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn trong môn Khoa học tự 
nhiên 6 đối học sinh được thể hiện qua các tiêu chí/ mức độ sau:
 - Phát hiện được vấn đề: Vận dụng kiến thức bài học để giải thích/ chứng 
minh một vấn đề
 - Phân tích, tổng hợp vấn đề: Vận dụng kiến thức phức hợp để phân 
tích/giải thích/chứng minh một vấn đề thực tiễn.
 - Đánh giá vấn đề: Vận dụng kiến thức tổng hợp để phản biện/đánh giá ảnh 
hưởng của một vấn đề thực tiễn.
 -Đề xuất, sáng tạo liên quan đến vấn đề: Vận dụng kiến thức tổng hợp để 
đề xuất một số phương pháp, biện pháp mới, thiết kế mô hình, kế hoạch.
 Căn cứ vào nội dung, tính chất của từng bài; căn cứ vào mức độ nhận thức 
của học sinh và năng lực sở trường của giáo viên; căn cứ vào điều kiện, hoàn 8
vừa chiếm lĩnh kiến thức, đồng thời phát triển được kĩ năng vận dụng kiến thức 
vào thực tiễn. Giáo viên cũng cần sử dụng đa dạng các phương pháp, kĩ thuật 
dạy học tích cực mà ở đó học sinh được làm chủ kiến thức, được tự nghiên cứu, 
tự tìm tòi và tự giải quyết vấn đề, tình huống.
 Trên cơ sở đó, tôi xin đề xuất 2 biện pháp nhằm nâng cao năng lực vận 
dụng kiến thức và kĩ năng vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học môn Khoa 
học tự nhiên 6 như sau:
 1. Biện pháp 1: Dạy học bằng hình thức sử dụng bài tập thực nghiệm
Khoa học tự nhiên là môn khoa học thực nghiệm nên việc dạy học bằng hình 
thức sử dụng bài tập thực nghiệm vừa là phương tiện giúp học sinh tìm tòi, phát 
hiện, chiếm lĩnh tri thức khoa học vừa phát huy tối đa nguồn tri thức, kĩ năng 
của học sinh; giúp học sinh rèn luyện năng lực vận dụng kiến thức vào thực 
tiễn.
 Bài tập thực nghiệm là một trong những phương pháp giúp người học hình 
thành ý thức, kĩ năng vận dụng/ ứng dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống; 
biến những tri thức, kĩ năng thành hành động; góp phần giải quyết những vấn đề 
liên quan đến môn học.
 Bài tập thực nghiệm giúp học sinh phát triển tư duy, tạo hứng thú học tập và 
thái độ nghiêm túc trong khoa học; vừa là mục đích, nội dung vừa là phương 
tiện trong dạy học môn Khoa học tự nhiên. Tùy vào nội dung, đối tượng, điều 
kiện và mục đích mà giáo viên sẽ lựa chọn những hình thức sử dụng bài tập 
thực nghiệm khác nhau như:
 - Sử dụng bài tập thực nghiệm trong tiết thực hành: Giáo viên sử dụng 
những thí nghiệm có sẵn trong sách giáo khoa hoặc mã hóa các thí nghiệm đó 
thành dạng bài tập thực nghiệm tương đương hoặc thay thế thí nghiệm cho phù 
hợp với đối tượng, nội dung, điều kiện cơ sở vật chất.
 - Sử dụng bài tập thực nghiệm trong nghiên cứu bài mới: Nhằm tạo ra sự chú 
ý và hứng thú học tập cho học sinh chuẩn bị tiếp thu bài mới. 10
Bước 3: Báo cáo kết quả: - Báo cáo kết quả
+ GV chọn 3,4 cá nhân, nhóm lên bày - Nhóm được chọn trình bày kết quả.
kết quả.
+ Mời các nhóm khác nhận xét - Các nhóm đặt câu hỏi và nhận xét.
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện
Giáo viên đánh giá kết quả của hoạt 
động thông qua sản phẩm của các 
nhóm.
 Kết quả thu được qua việc đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng 
vào thực tiễn cho học sinh được thể hiện qua bảng sau:
 Bảng 3: Kết quả đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng sau khi 
 thực hiện bài tập thực nghiệm về nhà
 STT Lớp Số học sinh /tổng số học sinh đánh giá đạt ở các mức độ
 Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3 Mức độ 4
 - Vấn đề - Phát hiện - Biết lựa - Sản phẩm có 
 đang được được các vật chọn vật liệu tính thẩm mĩ, và 
 đề cập đến liệu là rác thải tốt, đa dạng hữu ích.
 là tạo ra các sinh hoạt có - Các bước - Có đề xuất 
 sản phẩm tái thể sử dụng thực hiện cẩn được một số 
 chế từ rác để tái chế ra thận, tỉ mỉ biện pháp, ứng 
 thải sinh các sản phẩm dụng mới.
 hoạt hữu ích.
 1 6A 35/41 29/41 18/41 14/41
 2 6B 36/40 31/40 21/40 15/40
 71/81 60/81 39/81 29/81
 Tổng
 (87,7%) (74,1%) (48,1%) (35,8%) 12
Các bước
Bước 1: - Thông báo tình huống - Nghe và ghi nội dung tình 
Nêu vấn đề huống chủ đề STEM
thực tiễn
Bước 2: - Cho HS phát biểu, đặt câu - HS dựa vào tình huống đặt ra, 
Phân tích, hỏi nhiệm vụ cần thực hiện nêu nhiệm vụ cần thực hiện và 
phát biểu, trong chủ đề. các bước làm sữa chua.
đặt câu hỏi - Hỗ trợ HS xác định nhiệm vụ - Lắng nghe câu hỏi hỗ trợ của 
về vấn đề bằng câu hỏi: GV để xác định đúng nhiệm vụ 
cần giải + Những dụng cụ, nguyên liệu cần thực hiện.
quyết nào thường được sử dụng để 
 làm sữa chua?
 + Qui trình làm sữa chua như 
 thế nào?
 + Có thể sáng tạo để tạo ra sản 
 phẩm sữa chua ngon, hấp dẫn 
 hơn không? Lấy ví dụ
Bước 3: - Cho HS đề xuất tiến trình dự - Học sinh tìm hiểu tài liệu về 
Thống nhất án. quy trình các bước làm sữa chua 
xây dựng - Chỉnh sửa tiến trình, thống qua sách giáo khoa khoa học tự 
tiến trình, kế nhất thời gian thực hiện. nhiên 6, internet,
hoạch giải - Đề xuất tiến trình thực hiện
quyết vấn đề - Thống nhất thời gian thực hiện 
 với GV.
Bước 4: - Đề xuất một số yêu cầu cần - Tổ chức thực hiện quy trình 
Giải quyết đạt cho bản thiết kế và cho sản làm sữa chua:
vấn đề thực phẩm. + Chuẩn bị: nguyên –vật liệu, 
tiễn bằng - Chỉnh sửa tiêu chí, thang dụng cụ 14
 1 6A 36/41 29/41 23/41 19/41
 2 6B 37/40 34/40 25/40 22/40
 Tổng 73/81 63/81 48/81 41/81
 (90,1%) (77,8%) (59,3%) (50,6%)
 Qua bảng số liệu cho thấy, năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực 
 tiễn của học sinh so với khảo sát đầu năm là tăng lên: Mức độ 1 từ 75,3% lên 
 90,1%; mức độ 2 từ 58,0% lên 77,8%; mức độ 2 từ 28,4% lên 59,3%; mức độ 4 
 từ 18,5% lên 50,6%. Như vậy, sau khi áp dụng biện pháp dạy học bằng cách sử 
 dụng hình thức trải nghiệm thực tiễn cho học sinh đã có hiệu quả cao góp phần 
 nâng cao chất lượng dạy và học của giáo viên lẫn học sinh.
 PHẦN C: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
 1. Kết luận chung
 Sau 7 tháng nghiên cứu áp dụng đề tài : “Biện pháp nâng cao năng lực vận 
dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học môn Khoa 
học tự nhiên 6” đã mang lại những hiệu quả nhất định. 
Kết quả thu được tổng hợp qua các bảng số liệu sau:
 Bảng 5: Bảng so sánh năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn 
 của học sinh trước và sau áp dụng đề tài
Lớp Sĩ số Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3 Mức độ 4
 Khảo Sau Khảo Sau Khảo Sau Khảo Sau 
 sát khi áp sát khi áp sát khi áp sát khi áp 
 đầu dụng đầu dụng đầu dụng đầu dụng
 năm đề tài năm đề tài năm đề tài năm đề tài
6A, 81 61/81 42/81 23/81 15/81
6B 73/81 63/81 48/81 41/81 16
góp phần nâng cao chất lượng dạy học: đa số học sinh có tiến bộ hơn, yêu thích môn 
học hơn, đặc biệt năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết một số 
hiện tượng, vấn đề, tình huống trong thực tế tương đối tốt. Đồng thời các em mạnh 
dạn hơn, sôi nổi hơn trong thảo luận vấn đề, hoạt động thực hành nhuần nhuyễn hơn.
 2. Bài học kinh nghiệm
 Theo tôi với quan điểm tổ chức các biện pháp dạy học nhằm nâng cao năng lực 
vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn sẽ góp phần đáp ứng được các yêu cầu của 
mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh. 
Giáo viên thực sự là người hướng dẫn, tổ chức, điều khiển hoạt động của học sinh 
nên cần học tập, bồi dưỡng để không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn và 
nghiệp vụ sư phạm. Còn học sinh là người chủ động, tự giác nghiên cứu, tìm tòi, học 
hỏi và biết vận dụng những kiến thức được học và thực tiễn.
 Trong tổ nhóm, tôi cùng với các đồng nghiệp trong tổ nhóm cũng đã có những 
buổi trao đổi thảo luận về các phương pháp dạy học tích cực để hiểu sâu hơn. Một số 
giáo viên trong trường (giáo viên dạy môn Hóa, môn Lí, môn Công nghệ...) cũng đã 
áp dụng nhiều và thường xuyên hơn các tiết học có nội dụng thực hành để nâng cao 
năng lực của học sinh.
 3. Đề xuất và khuyến nghị
 a) Đối với tổ/nhóm chuyên môn: 
 - Tổ chức các buổi chuyên đề khơi gợi hứng thú học tập và biện pháp nâng cao 
năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn của học sinh cho giáo viên để 
chia sẻ kinh nghiệm, phương pháp giảng dạy.
 - Sẵn sàng hỗ trợ, góp ý kịp thời để giáo viên điều chỉnh các biện pháp giảng 
dạy cho phù hợp.
 b) Đối với lãnh đạo nhà trường:
 Nhà trường nên tổ chức các buổi chuyên đề về đổi mới phương pháp theo 
hướng phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh để cho giáo viên học tập, trao 
đổi, rút kinh nghiệm để góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường.