Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp dạy hình học góp phần phát triển năng lực học Toán cho học sinh Lớp 5

 - Trí nhớ của học sinh chưa bền vững chỉ dừng lại ở phát triển tư duy cụ 
thể còn tư duy trừu tượng, khái quát chưa phát triển (nhất là ở học sinh yếu 
kém) nên khi gặp những bài cần có sự tư duy logic như tính chiều cao hay độ 
dài đáy thì các em không làm được do không có công thức tính trong sách giáo 
khoa.
 - Đặc điểm của trẻ ở Tiểu học là chóng nhớ nhưng nhanh quên. Sau khi 
học bài mới, cho các em luyện tập ngay thì các em làm được bài nhưng chỉ sau 
một thời gian ngắn kiểm tra lại thì hầu như các em đã quên hoàn toàn, đặc biệt 
là những tiết ôn tập, luyện tập cuối năm.
 * Ưu điểm và hạn chế của các giải pháp đã, đang áp dụng tại trường.
 + Ưu điểm: Các giải pháp đưa ra trang bị cho giáo viên cách dạy về kiến 
thức hình tam giác, hình thang. Giúp giáo viên có cơ sở vững chắc, tự tin khi 
dạy về hình tam giác, hình thang. Đồng thời những giải pháp đưa ra đã và đang 
được áp dụng tại lớp 5C trường Tiểu học Hùng Tiến đã giúp học sinh có tính tự tin 
hơn, ham học hỏi hơn. Đặc biệt đã có sự chuyển biến cả về việc nắm kiến thức 
lẫn tinh thần tự giác, tích cực trong việc tham gia giờ học trên lớp cũng như ở 
nhà.
 + Hạn chế: Tuy nhiên việc thực hiện nội dung đề tài mới dừng lại ở mức 
tự phát, tự tìm hiểu để làm, nhằm mục đích là nâng cao chất lượng của lớp. Và 
khó khăn là cơ sở vật chất còn thiếu thốn, thời gian còn hạn hẹp.
 + Hướng khắc phục: Giáo viên lên kế hoạch giảng dạy cụ thể, chi tiết, 
chuẩn bị dồ dùng dạy học phù hợp. Soạn giáo án ứng dụng công nghệ thông tin. 
Đặc biệt là các phương tiện như màn hình ti vi cỡ lớn, máy tính.
 II. NỘI DUNG GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT SÁNG KIẾN
 Một số giải pháp tôi đã thực hiện trong quá trình giảng dạy kiến thức hình 
tam giác, hình thang như sau:
 II.0.1. Phân tích nội dung, phương pháp dạy 2 loại hình học
 a) Hình tam giác
 + Bài giới thiệu về hình tam giác (Tiết 85) - Học sinh vận dụng khái niệm: Hình thang có 1 cặp cạnh đối diện song 
song để nhận diện hình ở bài 1 (trang 91) vẽ hình thang ở bài 2 (trang 92) và 
nắm khái niệm hình thang vuông ở bài 3.
 + Bài diện tích hình thang (tiết 91)
Giáo viên hướng dẫn học sinh quan sát và thao tác trên đồ dùng để thấy cắt 
ghép hình thang trở thành hình tam giác. Vì vậy diện tích hình thang ABCD 
bằng diện tích tam giác ADK. 
- Từ đó mà xây dựng công thức và phát biểu quy tắc :
Trong đó: S là diện tích
 a,b là độ dài các cạnh đáy; h là chiều cao 
 - Cuối cùng học sinh vận dụng công thức để tính diện tích hình khi biết 
độ dài hai đáy và chiều cao ở tiết 91; 92 ; 93.
 II.0.2. Chia loại hình để hướng dẫn học sinh.
 Ở trường tiểu học hiện nay có thuận lợi là học sinh đã được học 2 
buổi/ngày, chương trình dạy buổi sáng nếu chưa hết có thể tiếp tục bổ sung, 
hoàn thiện ở buổi chiều. Vì vậy, giáo viên có đủ thời gian để cung cấp đến các 
em những đơn vị kiến thức mà giáo viên cho là cần thiết cho các em, hoặc là 
những đơn vị kiến thức mà các em nắm chưa vững.
 a. Hình tam giác
 Ở lớp 5, hình tam giác được dạy từ tiết 85 đến tiết 88, trong đó có 1 tiết 
về nhận dạng và các đặc điểm của hình, các tiết còn lại dành cho việc hình 
thành và vận dụng công thức tính diện tích.
 Tiết 85: Sách giáo khoa giới thiệu về hình tam giác với 3 góc, 3 đỉnh, 3 
cạnh, cách xác định đương cao tương ứng với cạnh đáy và nhận diện các loại 
hình tam giác. Bài này giáo viên cần giúp học sinh: 
 - Nhận biết hình và đặc điểm của hình. 
 - Phân biệt 3 dạng hình. 
 - Nhận biết đáy và xác định đường cao tương ứng. Tương tự phần trên, giáo viên cũng đưa ra các tam giác với các vị trí đáy 
khác nhau và yêu cầu học sinh thực hành kẻ đường cao tương ứng với các đáy. 
Nhưng giáo viên vẫn phải lưu ý học sinh thực hiện theo 2 bước:
 - Kéo dài đáy sang 2 bên.
 - Kẻ đường cao từ đỉnh vuông góc xuống đáy.
Sau khi các em thực hiện xong, đáp án đúng sẽ là: 
 Cuối cùng, giáo viên hỏi: Em có nhận xét gì về 3 đường cao trong tam 
giác có 1 góc tù, 2 góc nhọn? (Có 2 đường cao ngoài và 1 đường cao trong tam 
giác).
 Việc sử dụng đường cao ngoài của tam giác rất khó cho học sinh yếu 
kém, tuy nhiên ta vẫn phải cho các em làm quen để học sinh nắm được bản chất, 
từ đó các em có điều kiện học tốt hơn ở các bài học khác. Ví dụ, ở bài học 2, tiết 
93 phần ôn tập - luyện tập: Để tính được diện tích hình tam giác BEC học sinh 
buộc phải dùng đường cao ngoài tam giác từ đỉnh B xuống đáy EC, đó chính là 
đường cao hình thang ABCD (trang 95). Điều này sẽ thật sự có ích không 
những ở học sinh yếu kém mà nó đặc biệt quan trọng cho học sinh khá giỏi, vì 
đây là tiền đề, là cơ sở cho các em học tốt hơn môn hình học ở lớp trên. Hiện 
nay ở các đề thi học sinh năng khiếu bậc tiểu học không bao giờ vắng bóng bài 
toán có nội dung hình học cần sử dụng đường cao ngoài tam giác. 
 * Tam giác có 1 góc vuông và 2 góc nhọn:
 Trong sách giáo khoa chỉ giới thiệu AB là đường cao ứng với đáy BC còn 
ở bài tập 2 chỉ yêu cầu học sinh xác định đường cao trong tam giác thì giáo viên 
cho học sinh quan sát và khẳng định thêm:
 - Nếu xem BC là đáy thì AB là đường cao
 - Nếu xem AB là đáy thì BC là đường cao
 Sau khi học sinh nhận biết được đáy, chiều cao của loại tam giác này, 
giáo viên lại cho học sinh xác định với các tam giác có vị trí đáy khác nhau. 
Đáp án cuối cùng là: + Tam giác có diện tích là m2, độ dài đáy là m. Tính chiều cao?
 Và học sinh thực hành tốt bài tập 1 tiết 103 (trang 106): Tam giác có diện tích 
5/8 m2, chiều cao 1/2 m. Tính độ dài đáy của tam giác đó.
 Từ công thức tổng quát trên, học sinh dễ dàng giải bài toán này.
Giải
 Độ dài của tam giác là: ( x 2) : = (m)
 Đáp số: m
 Tóm lại: Đối với hình tam giác giáo viên cần giúp học sinh làm rõ các 
nội dung ngoài sách giáo khoa:
 - Xác định đường cao ngoài
 - Các yếu tố độ dài đáy, chiều cao phải cùng đơn vị đo.
 - Tìm hiểu công thức tính độ dài đáy, chiều cao
 - Hai tam giác bất kỳ nếu có chung đáy (đáy bằng nhau), chiều cao bằng 
nhau (chung chiều cao) thì hai tam giác đó có diện tích bằng nhau.
 b) Hình thang
 Tiết 90: Giới thiệu về hình thang
 Nội dung phần này đã được phân tích kỹ ở phần III. Nội dung này giáo 
viên cần giúp học sinh hình thành biểu tượng về hình thang, nhận biết 1 số đặc 
điểm để phân biệt được hình thang với một số hình đã học và rèn kỹ năng vẽ 
hình cho học sinh.
 Giáo viên cần củng cố thêm: Ở bất cứ 1 điểm nào trên đáy bé ta kẻ đường 
vuông góc xuống đáy lớn thì ta được đường cao của hình thang.
 II.1. Tính mới, tính sáng tạo
 II.1.1. Tính mới:
 Qua thực tế giảng dạy bản thân tôi nhận thấy khi học đến mạch kiến thức 
về hình học đa số học sinh thường không chú ý một cách nghiêm túc, các thầy, 
các cô giáo cũng đâu đó còn xem nhẹ việc dạy kiến thức về hình học cho học 
sinh. Chính vì vậy tôi đã chủ động nghiên cứu, tìm tòi cách dạy phù hợp nhất 
cho mạch kiến thức này. Sao cho khi học sinh học đến mạch kiến thức này sẽ - Đồng thời kết hợp sử dụng một số phương pháp điển hình trong dạy 
hình học đó là: Phương pháp trực quan gắn với các hình ảnh và hiện tượng cụ 
thể giúp học sinh có chỗ dựa cho hoạt động tư duy, bổ sung vốn hiểu biết, phát 
triển tư duy trừu tượng. Phương pháp thực hành luyện tập để thực hành luyện 
tập kiến thức, kỹ năng từ đơn giản đến phức tạp. Trong quá trình học sinh luyện 
tập, giáo viên có thể phối hợp các phương pháp như: gợi mở - vấn đáp và cả 
giảng giải - minh hoạ để rèn cho học sinh cách suy nghĩ, cách diễn đạt bằng lời, 
tạo niềm tin và khả năng học tập của từng học sinh. 
 Chính vì vậy, các em biết nhận dạng hình, đưa hình về những trường hợp 
đơn giản hơn để giải quyết một cách thuần thục, có kĩ năng, kĩ xảo tốt. 
 Qua đó học sinh thực sự chủ động, tự tin hơn trong quá trình tìm ra kiến 
thức cần thiết. Các em có cảm nhận tự mình tìm ra các nội dung mới, kiến thức 
mới, cách làm mới,...Giáo viên có cảm hứng truyền thụ kiến thức giúp học sinh 
tập trung chú ý cao vào bài học. Từ đó các em không có tính ngại khó khi giải 
quyết các bài tập.
 II.2. Khả năng áp dụng, nhân rộng:
 Việc dạy mạch kiến thức hình học hiện nay ở các nhà trường còn khá 
lúng túng về phương pháp thực hiện và chưa thực sự làm cho cả thầy và trò cảm 
thấy nhẹ nhàng thoải mái khi học phần nội dung kiến thức tương đối trừu tượng 
này. Mạch kiến thức này xuyên suốt từ lớp dưới lên và được nâng cao dần. Do 
đó nội dung nghiên cứu của đề tài có thể triển khai cho tất cả các nhà trường 
Tiểu học, cho tất cả giáo viên các khối lớp. Và đề tài của tôi đã được Chuyên 
môn nhà trường vận dụng tại khối lớp 5 trường tiểu học Hùng Tiến năm học 
2022 - 2023 và cho những năm tiếp theo.
 II.3. Hiệu quả, lợi ích thu được do áp dụng giải pháp.
 a) Hiệu quả kinh tế
 - Nâng cao chất lượng giải toán có nội dung hình học cũng chính là nâng
 cao chất lượng môn toán và các môn học khác nói chung. Giảm thời gian phải